Кинематография агентлиги ҳузуридаги “Мултипликацион фильмлар студияси” ДУК фаолияти тугатилгач, ўзбек анимацияси ривожи бутунлай хусусий студиялар зиммасида қолди. “Дарё” мухбири билан суҳбатда хусусий секторда фаолият юритаётган аниматорлар Ўзбекистонда мултипликация санъатининг аҳволи, унинг ривожланишига таъсир қилувчи омиллар ва миллий мультфильм қаҳрамонларини яратиш йўлидаги изланишлар ҳақида гапирди.
28 октябрь — Халқаро анимация куни. Бу кун 2002 йилдан бери дунёнинг 110 дан ортиқ давлатларида нишонланади. Гап шундаки, 1892 йил худди шу куни француз рассоми ва ихтирочиси Эмил Рейно Париж шаҳридаги Гревен музейида илк мультфильм намунасини томошабинларга намойиш қилган.
Ўзбекистонга мултипликация санъати кириб келганига эса ярим асрдан ошди. Бу даврда 500 га яқин мультфильмлар яратилди. Уларнинг 10 дан ортиғи халқаро фестиваль ва танловлар ғолиби сифатида эътирофга эришган, тан олинган. Тўғри, соҳада катта меҳнат ва ютуқлар бор. Аммо ўзбекистонлик болалар ҳануз хориж мультфильм қаҳрамонлари билан улғайишмоқда.
Анимация санъати жуда катта кучга эга. Ундан яхши мақсадда ҳам, ёмон мақсадда ҳам, тарбия учун ҳам, тарғибот йўлида ҳам фойдаланиш мумкин, — дейди Astir animation studio раҳбари, режиссёр-аниматор Абдулатиф Ҳайдаров.
— Кўплаб давлатлар анимация санъатидан самарали фойдаланади. 4-5 ёшли бола ҳамма ахборотни — ёмон бўлсаям, яхши бўлсаям — тўғри қабул қилади ва бир умрга хотирасида сақлаб қолади. Биз шу пайтда уларнинг онгини ҳимоя қилишимиз керак. Бунда бизга анимация санъати ёрдам беради. Демоқчиманки, болалар катта бўлгач, уларнинг қусурларини муҳокама қилишдан кўра, авлод тарбиясида мультфильмлар кучидан максимал фойдаланишимиз мақсадга мувофиқ.
Лекин, афсуски, ўзбек анимацияси, рамзий айтганимизда, бир ривожланиш учун бир ўрнидан туради, юрмоқчи бўлади, яна йиқилади — шундай жараёнда. Соҳага қизиқиб кирганларнинг, тахминан, етмиш фоизи ҳам, яхшиси, бошқа соҳани танласам бўларкан, деган хулосага келади. Аксарияти анимациядан кетади.
DIP Animation Studio раҳбари Павел Ким ҳамкасбининг фикрларига қўшимча қиларкан, анимация ривожи мамлакат ҳаётида ҳам ғоявий, ҳам молиявий жиҳатдан муҳимлигига тўхталди.
— Ўзбекистоннинг болалар учун мўлжалланган телеканалларида, асосан, хорижий контентни кўрасиз, яъни бу сизнинг мафкурангиз эмас, уларга бошқа давлатларнинг мафкураси, ғояси сингдирилган. Агар ёш авлод миллий қадриятларингиз асосида ўсиб-улғайишини истасангиз, у ҳолда сиз ўз мультфильмларингизни ишлаб чиқаришингиз, ўз контентингизни яратишингиз керак. Бундан ташқари, муваффақиятли мультфильмлар ортидан катта даромад ҳам келади. Масалан, Россиянинг Peppa Pig мультфильмининг тахминий қиймати 3,5 миллиард доллар. Россиянинг Аэрофлот авиакомпаниясининг тахминий қиймати эса 1,5 миллиард, яъни Peppa Pig анимацияси Россиядаги самолётлар паркига эга энг йирик авиакомпаниядан уч баравар қимматроқ.
2017 йилда Миллий кинематографияни янада ривожлантиришга қаратилган президент қарорида мултипликацион фильмларни 2018 йилда 15 та, 2022- йилдан бошлаб эса ҳар йили 50 тадан ишлаб чиқариш белгиланганди.
Кинематография агентлиги Бадиий кенгаши аъзоси Бекзод Саломовга кўра, 2022 йилда Ўзбекистонда умумий бюджети қарийб 9 млрд сўмлик 11 та кўп қисмли анимацион фильм ишлаб чиқарилган.
— Асосан, хусусий студияларда маҳсулот ишлаб чиқариляпти. Қарордаги белгиланган кўрсаткични давлат студияси амалга оширолмади. Чунки янги техникалар ва замонавий билимларга эга ходимларимиз йўқ эди. Тошкентда замонавий технологиялар асосида ишлайдиган 4 та катта анимацион студия фаолият юритади. Улар давлат буюртмаси билан ҳам маҳсулотлар ишлаб чиқаряпти. Айнан Кинематография агентлиги буюртмаси ҳақида гапирсак, 2021 йилдан бери агентлик анимация учун пул ажратгани йўқ, чунки маблағлар асосан кинога сарфланяпти. Бундан ташқари, агентлик ҳузуридаги “Мултипликацион фильмлар студияси” ДУК фаолияти ҳам тугатилган. Лекин тез орада шахсий студиялар билан фаол ҳамкорликни йўлга қўйиш режамизда бор. Шунингдек, агентлик қошида анимация студиясини тиклаш борасида ҳам изланишлар олиб боряпмиз.
Анимация соҳасида ўн икки йиллик тажрибага эга рассом-иллюстратор Зилола Ҳамидованинг айтишича, бугунги кунда бу соҳада, асосан, қизиқувчилар, “фанат”лар ишлаяпти.
— Ўзбекистонда анимация даромад келтирувчи соҳа эмас. Лойиҳаларни бошлаш ҳам жуда қийин, бюрократик тўсиқлар кўп. Бундан ташқари, улар доимий эмас. Агар лойиҳалар тўхтаб қолса, соҳа вакиллари ишсиз қолиб кетади. Аниматорлар соҳадан кетишига сабаб бўлаётган омиллардан бири шу. Яхши кадрлар оила боқиш учун бошқа йўналишларга мажбур ўтиб кетишади. Бу эса жуда ачинарли. Анимация ривожида лойиҳалар доимийлигини таъминлаш ва уларни молиявий қўллаб-қувватлаш жуда муҳим. Менга ҳам кўпчилик хорижий компаниялар билан ишласанг бўлмайдими, дейишади. Бу борада таклифлар бўлган. Лекин мен менинг фарзандларим ўзимиз ишлаб чиқарган мультфильмларни кўриб улғайишини хоҳлайман. Агар бугун биз қаттиқ ҳаракат қилмасак, бу шунчаки орзулигича қолиб кетиши мумкин. Шунинг учун умид билан соҳадаги фаолиятимни давом эттиряпман.
Ўзбекистонда аниматорлар янги қаҳрамонлар яратишдан манфаатдор эмас, чунки уларнинг интеллектуал мулкка эгалик қилиши, муаллифлик ҳуқуқлари автоматик таъминланмайди. DIP Animation Studio лойиҳа менежери Маҳмуд Газиев студиялар даромадига салбий таъсир ўтказаётган омилларга тўхталди.
— Бизда қайсидир анимацион студия томонидан ойлар, йиллар давомида изланиб яратилган қаҳрамонлар оммалашгач, ундан ҳар ким бемалол фойдаланиши мумкин. Миллиардлаб пул сарфланган персонажларни дуч келган “тадбиркор” ҳеч кимдан сўрамасдан, ўз маҳсулотларида ишлата олади. Аслида улар фойдаланиш учун муаллифдан лицензияни сотиб олиши, шу орқали интеллектуал мулк эгаси яратган маҳсулотидан даромад кўриши керак. Бу бўйича қонун ишламаганлиги учун бизга ўхшаган компаниялар ўз маҳсулотларимизни муҳофаза қилолмайди. Натижада аниматорлар янги қаҳрамон яратишга, мултипликацияга сармоя киритишга ошиқмайди. Бу кетишда соҳа орқага кетишда давом этади. Даромад бўлмагандан кейин ҳеч ким анимацияни ўрганмайди, бор мутахассислар эса соҳадан чиқиб кетади, янги компаниялар очилмайди.
Соҳа вакилларининг фикрича, ўзбек анимацияси ислоҳотларга муҳтож. Агар давлат молиявий қўллаб-қувватласа, Ўзбекистонда сифатли мультфильмлар ишлаб чиқариш салоҳиятига эга студиялар ва мутахассислар етарли. Умид пайдо бўлса, уларнинг сафи янада кенгаяди.
— Ўзбекистонда анимация ривожланишнинг бошланғич босқичида, чунки асосан анимациялар хусусий студияларнинг ўз маблағлари эвазига ишлаб чиқарилади. Жараён деярли давлат томонидан қўллаб-қувватланмайди, асосан хусусий сектор томонидан молиялаштирилади. Бундан ташқари, бозор йўқ, лицензиялаш ва дистрибуция хизматлари ҳали тўла шаклланмаган. Хорижий тажрибани ўрганиш керак. Масалан, Россия ва Жанубий Кореяда анимацияни ривожлантиришда хусусий студиялар учун солиққа тортишнинг соддалаштирилган тизими ишлайди. Давлат молиявий ёрдам, солиқ имтиёзлари ва субсидиялар ажратади. Агар давлат халқаро фестиваллар ўтказса, унга йирик телеканаллар ва телепродюсерлар, турли компания ва студияларни таклиф қилиб, Ўзбекистонда анимация борлигини, уни сотиб олиш ёки ўз маҳсулотларини таклиф қилиши учун бозор шакллантиришга кўмаклашса, анимация анча тез ривожланади, — дейди Павел Ким.
Агар ўзбек анимацияси ривожланса, айни пайтда хориж компаниялари билан ишлаётган ўзимизнинг малакали мутахассислар миллий контент яратиш учун ишлай бошлайди.
— Ҳаммаси маблағга бориб тақалади. Ҳозир нега Ўзбекистонда студия кам, дейиш мумкин, лекин иш бўлмаса студия очишдан фойда йўқ. Мультфильмлар ишлаб чиқариш буюртмалари кўпайса, соҳага сармоя доимий киритилса, ўз-ўзидан ишлаб чиқариш ҳажми ошади, янги студиялар ҳам очилади. Айтайлик, ўнта ишга буюртма берилса, ичидан ҳеч бўлмаса учта-тўрттаси муваффақиятли чиқади. Лекин ишнинг юриб кетиши учун битта-иккита лойиҳа бериб, ундан яхши натижа кутиш бир оз қийин. Лекин кадрлар муаммо, мутахассис етишмайди, деган фикрга мен қаршиман. Чунки ҳозирги кунда сир эмас, энг малакали кадрларимиз чет эл компаниялари учун ишлашмоқда. Сабаби оддий, улар яхши пул тўлайди. Миллий контент учун ишлаётганлар эса ўзбек анимациясида ниманидир ўзгартириш иштиёқи билан соҳада юрибди, — дейди Абдулатиф Ҳайдаров.
Ёш аниматорлар мамлакатимизни мултипликация санъати орқали ҳам дунёга танитиш мумкинлигига ишонади. Бошқа давлатларнинг анимация ютуқларини ўзлаштириш, тажриба алмашиш, тренддаги анимациялар, мультфильмларга қўйилаётган талабларни ўрганиш асосида қанча кўп маҳсулот ишлаб чиқарилса, ўзбек анимацияси халқаро бозорга чиқади.
— Биринчи лойиҳамиз, “Помидор дўппи” анимацияси маҳаллий бозор учун мўлжалланган эди. Энди биз нафақат Ўзбекистондан, балки хориждан сармоя киритилиши учун дунёга машҳур бўладиган лойиҳаларни амалга оширмоқчимиз. Студиямиз дунё бозори учун ҳам сифатли контентлар намойиш қилишини истаймиз. Хорижликлар аллақачон ўзбек анимациясига қизиқа бошлашган. Улар билан гаплашганимизда Ўзбекистонда бу даражада анимациялар яратилаётганини билмасдик, ўзбек анимациясини одам кўрганда бутунлай бошқача қабул қилади, дейишади. Агар биз ҳаракат қилсак, мамлакат имижини бутунлай янги даражага олиб чиқишимиз мумкин. Бирорта яхши фильмни томоша қилиб, унинг қайси давлатда ишлаб чиқарилганини кўрсангиз, дарҳол бу мамлакатга янада бошқача назар билан қарай бошлайсиз. Яъни биз ҳам катта лойиҳаларни амалга оширсак, сифатли анимациялар, мультфильмлар ишлаб чиқарсак, чет элда ҳам талабга эга бўлади. Шу орқали биз мамлакат имижини ўзгартирамиз ва ўзбек анимациясини ривожлантирамиз, — дейди аниматор-режиссёр Павел Ким.
Эътироф этиш керак, ўзбек аниматорлари ўтган яқин беш йилликда ҳам ўз томошабинларига эга бўлган ўнга яқин сифатли мультфильмлар яратишди. Улар орасида “Сеҳрли танбур”, “Ғилдиракли уй”, “Буюк ипак йўли бўйлаб саёҳат”, “Автосаргузаштлар” анимациялари ўзимизда ва халқаро фестивалларда эътироф этилди. Ишлаб чиқариш давом этяпти. Ҳар йили режалар тақдим этилиб, йил якунида ҳисобот берилади. Аммо ўзбек анимация санъатида эришилаётган ҳақиқий натижалар ҳисоботларда эмас, қачонки Ўзбекистон болалари ўзимизда яратилган миллий мультфильм қаҳрамонлари билан улғая бошлаганда кўринади.
Суҳбатни “Дарё”нинг YouTube каналида тўлиқ томоша қилишингиз мумкин.
Мақсуда Абдуқаюмова суҳбатлашди
Изоҳ (0)