Ҳиндистон жанубидаги Керала штатида икки киши Нипаҳ вирусидан вафот этгани ҳақидаги хабарлар тарқалди. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) 1999 йилда Малайзияда аниқланган Нипаҳ (NiV) вируси сабабли юзага келиши мумкин бўлган пандемия хавфи ҳақида огоҳлантирмоқда. Хўш, мазкур хавфли вирус қандай касаллик, қандай йўллар билан юқади, қандай даволанади?
Санепидқўмитанинг Ўта хавфли юқумли касалликлар бўлими бош мутахассиси Клара Ражаббоева мазкур вирус, юқиш йўллари ҳақидаги саволларга жавоб берди.
Нипаҳ вируси – бош мия яллиғланиши (энсефалит) ёки нафас йўллари касалликлари билан кечадиган жиддий касалликни келтириб чиқарадиган вирус туридир.
Нипаҳ вирусининг табиий ташувчилари мевахўр кўршапалаклар оиласининг (Pteropodidae), хусусан, учувчи тулкилар (Pteropus) жинсига мансуб турлардир. Мевахўр кўршапалаклар орасида аниқ касаллик кузатилмаган.
– Ижтимоий тармоқларда Ҳиндистон жанубидаги Керала штатида икки киши Нипаҳ вирусидан вафот этгани ҳақидаги хабарлар тарқалди. Хавфли вирус қандай йўллар билан юқади?
– Нипаҳ вируси янги пайдо бўлган зооноз вирусдир (одамларга ҳайвонлардан (масалан, кўршапалаклар ёки чўчқалар) ва ифлосланган озиқ-овқат орқали юқади, у тўғридан тўғри одамдан одамга юқиши мумкин.
Вирус учувчи тулкилар ва кўршапалаклар томонидан тарқалади ва одамлар одатда касал ҳайвоннинг тупиги билан ифлосланган меваларни истеъмол қилиш орқали юқади. Вирус уй ҳайвонларига ҳам юқиши мумкин. Нипаҳ касаллиги белгисиз турли хил клиник кўринишга эга (субклиник) шаклдан тортиб, то ўткир респиратор инфекция, энсефалитгача.
– Мазкур вирус сабаб ўлим ҳолатлари, унга қарши вакцина мавжуд ёки йўқлигига тўхталиб ўтсангиз.
– Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти Нипаҳ вирусини дунёдаги энг хавфлиларидан бири деб атайди, ушбу инфекцияга қарши вакцина ва даволаш учун дори воситалари мавжуд эмас. Вирус иситма ва энсефалопатия – мия ҳужайраларининг шикастланиши, ўлимига олиб келади ва ўлим даражаси 40 дан 75 фоизни ташкил этади. Ўлим даражаси эпидемик ҳолатнинг табиати ва маҳаллий кузатув ва клиник бошқарув имкониятларига қараб фарқ қилиши мумкин.
– Мазкур вирус илк маротаба қаерда аниқланган?
– Нипаҳ вируси биринчи марта 1999 йилда Малайзиядаги чўчқачилик хўжаликлари фермерлари орасида аниқланган. Ўшандан бери яна 12 та эпидемия ҳолатлари кузатилди, барчаси Жанубий Осиёда. 2018 йилда Ҳиндистоннинг Керала штатида Нипаҳ вируси эпидемияси қайд этилган ва 17 нафар киши ҳалок бўлган эди. 2021 йил сентябрь ойида худди шу штатда 12 ёшли болада ушбу касаллик ўлимга олиб келган ва 11 кишида инфекция аломатлари кузатилган.
Ушбу вируснинг географик тарқалиши Pteropus оиласига мансуб учувчи итларники билан бир-бирига мос келади. Бу гипотеза Австралия, Бангладеш, Ҳиндистон, Индонезия, Камбожа, Хитой, Мадагаскар, Малайзия, Папуа-Янги Гвинея, Таиланд ва Шарқий Тимордан учиб юрувчи тулкиларда Henipavirus инфекциясининг мавжудлиги исботи билан тасдиқланган.
– Касаллик қандай белгилар билан кузатилади?
– Беморларда дастлаб иситма, бош оғриғи, миялгия (мушак оғриғи), қусиш ва томоқ оғриғи каби аломатлар пайдо бўлади. Бунинг ортидан бош айланиши, уйқучанлик, онгни ўзгариши ва ўткир энсефалитга хос бўлган неврологик белгилар кузатилиши мумкин.
Баъзи одамлар атипик пневмония ва оғир нафас олиш муаммоларини, шу жумладан, ўткир нафас етишмовчилиги ривожланиши мумкин. Оғир ҳолатларда энсефалит ривожланиб, 24-48 соатдан кейин комага олиб келади. Касалликнинг яширин даври (инфекциядан кейин симптомлар пайдо бўлгунга қадар) 4-14 кун давом этади деб тахмин қилинади. Бироқ 45 кунлик яширин (инкубация) даври ҳақида хабар берилган.
– Инфекциянинг тарқалишига қарши қандай самарали чоралар қўллаш лозим?
– Ушбу инфекциянинг тарқалишига қарши асосий самарали чора-тадбирлардан бири бу чўчқачилик фермаларини мунтазам (натрий гипохлорит ёки бошқа ювиш воситаларидан фойдаланган ҳолда) тозалаш ва дезинфекция қилишдир. Касалликнинг тарқалишига шубҳа туғилса, ҳайвонлар сақланадиган биноларда дарҳол карантин ўрнатилиши керак.
Одамларга юқиш хавфини камайтириш учун касал ҳайвонларни сўйиш керак бўлиши мумкин, бунда ҳайвон гўштини кўмиш ёки ёқиб ташлаш жараёни устидан назорат ўрнатилиши зарур. Касалланган хўжаликлардан бошқа ҳудудларга ҳайвонларнинг ҳаракатланишини чеклаш ёки тақиқлаш касаллик тарқалишини камайтиришга ёрдам беради. Одамлар ёки ҳайвонларни эмлаш ва даволаш учун дори ёки вакцина мавжуд эмас.
Одамлар учун асосий даволаш усули бу симптоматик терапия ҳисобланади. Нипаҳ вируси Осиёда фақат бир нечта маълум эпидемияларни келтириб чиқарган бўлса-да, у кўп сонли ҳайвонларни ушбу вирус билан зарарланишига, одамларда касалликни оғир кечиши ва ўлимга олиб келган, шунинг учун ҳам ушбу касаллик жамоат саломатлигини ташвишга солмоқда.
Нипаҳ вируси инфекциясини халқаро юқиш хавфини олдини олиш учун мевахўр кўршапалакларнинг сийдиги ёки сўлаклари билан ифлосланган меваларни истеъмол қилишдан олдин яхшилаб ювиш, тозалаш ва бутунлиги бузилган меваларни ташлаб юбориш тавсия этилади.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)