Hindiston janubidagi Kerala shtatida ikki kishi Nipah virusidan vafot etgani haqidagi xabarlar tarqaldi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) 1999-yilda Malayziyada aniqlangan Nipah (NiV) virusi sababli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan pandemiya xavfi haqida ogohlantirmoqda. Xo‘sh, mazkur xavfli virus qanday kasallik, qanday yo‘llar bilan yuqadi, qanday davolanadi?
Sanepidqo‘mitaning O‘ta xavfli yuqumli kasalliklar bo‘limi bosh mutaxassisi Klara Rajabboyeva mazkur virus, yuqish yo‘llari haqidagi savollarga javob berdi.
Nipah virusi – bosh miya yallig‘lanishi (ensefalit) yoki nafas yo‘llari kasalliklari bilan kechadigan jiddiy kasallikni keltirib chiqaradigan virus turidir.
Nipah virusining tabiiy tashuvchilari mevaxo‘r ko‘rshapalaklar oilasining (Pteropodidae), xususan, uchuvchi tulkilar (Pteropus) jinsiga mansub turlardir. Mevaxo‘r ko‘rshapalaklar orasida aniq kasallik kuzatilmagan.
– Ijtimoiy tarmoqlarda Hindiston janubidagi Kerala shtatida ikki kishi Nipah virusidan vafot etgani haqidagi xabarlar tarqaldi. Xavfli virus qanday yo‘llar bilan yuqadi?
– Nipah virusi yangi paydo bo‘lgan zoonoz virusdir (odamlarga hayvonlardan (masalan, ko‘rshapalaklar yoki cho‘chqalar) va ifloslangan oziq-ovqat orqali yuqadi, u to‘g‘ridan to‘g‘ri odamdan odamga yuqishi mumkin.
Virus uchuvchi tulkilar va ko‘rshapalaklar tomonidan tarqaladi va odamlar odatda kasal hayvonning tupigi bilan ifloslangan mevalarni iste’mol qilish orqali yuqadi. Virus uy hayvonlariga ham yuqishi mumkin. Nipah kasalligi belgisiz turli xil klinik ko‘rinishga ega (subklinik) shakldan tortib, to o‘tkir respirator infeksiya, ensefalitgacha.
– Mazkur virus sabab o‘lim holatlari, unga qarshi vaksina mavjud yoki yo‘qligiga to‘xtalib o‘tsangiz.
– Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti Nipah virusini dunyodagi eng xavflilaridan biri deb ataydi, ushbu infeksiyaga qarshi vaksina va davolash uchun dori vositalari mavjud emas. Virus isitma va ensefalopatiya – miya hujayralarining shikastlanishi, o‘limiga olib keladi va o‘lim darajasi 40 dan 75 foizni tashkil etadi. O‘lim darajasi epidemik holatning tabiati va mahalliy kuzatuv va klinik boshqaruv imkoniyatlariga qarab farq qilishi mumkin.
– Mazkur virus ilk marotaba qayerda aniqlangan?
– Nipah virusi birinchi marta 1999-yilda Malayziyadagi cho‘chqachilik xo‘jaliklari fermerlari orasida aniqlangan. O‘shandan beri yana 12 ta epidemiya holatlari kuzatildi, barchasi Janubiy Osiyoda. 2018-yilda Hindistonning Kerala shtatida Nipah virusi epidemiyasi qayd etilgan va 17 nafar kishi halok bo‘lgan edi. 2021-yil sentabr oyida xuddi shu shtatda 12 yoshli bolada ushbu kasallik o‘limga olib kelgan va 11 kishida infeksiya alomatlari kuzatilgan.
Ushbu virusning geografik tarqalishi Pteropus oilasiga mansub uchuvchi itlarniki bilan bir-biriga mos keladi. Bu gipoteza Avstraliya, Bangladesh, Hindiston, Indoneziya, Kamboja, Xitoy, Madagaskar, Malayziya, Papua-Yangi Gvineya, Tailand va Sharqiy Timordan uchib yuruvchi tulkilarda Henipavirus infeksiyasining mavjudligi isboti bilan tasdiqlangan.
– Kasallik qanday belgilar bilan kuzatiladi?
– Bemorlarda dastlab isitma, bosh og‘rig‘i, miyalgiya (mushak og‘rig‘i), qusish va tomoq og‘rig‘i kabi alomatlar paydo bo‘ladi. Buning ortidan bosh aylanishi, uyquchanlik, ongni o‘zgarishi va o‘tkir ensefalitga xos bo‘lgan nevrologik belgilar kuzatilishi mumkin.
Ba‘zi odamlar atipik pnevmoniya va og‘ir nafas olish muammolarini, shu jumladan, o‘tkir nafas yetishmovchiligi rivojlanishi mumkin. Og‘ir holatlarda ensefalit rivojlanib, 24-48 soatdan keyin komaga olib keladi. Kasallikning yashirin davri (infeksiyadan keyin simptomlar paydo bo‘lgunga qadar) 4-14 kun davom etadi deb taxmin qilinadi. Biroq 45 kunlik yashirin (inkubatsiya) davri haqida xabar berilgan.
– Infeksiyaning tarqalishiga qarshi qanday samarali choralar qo‘llash lozim?
– Ushbu infeksiyaning tarqalishiga qarshi asosiy samarali chora-tadbirlardan biri bu cho‘chqachilik fermalarini muntazam (natriy gipoxlorit yoki boshqa yuvish vositalaridan foydalangan holda) tozalash va dezinfeksiya qilishdir. Kasallikning tarqalishiga shubha tug‘ilsa, hayvonlar saqlanadigan binolarda darhol karantin o‘rnatilishi kerak.
Odamlarga yuqish xavfini kamaytirish uchun kasal hayvonlarni so‘yish kerak bo‘lishi mumkin, bunda hayvon go‘shtini ko‘mish yoki yoqib tashlash jarayoni ustidan nazorat o‘rnatilishi zarur. Kasallangan xo‘jaliklardan boshqa hududlarga hayvonlarning harakatlanishini cheklash yoki taqiqlash kasallik tarqalishini kamaytirishga yordam beradi. Odamlar yoki hayvonlarni emlash va davolash uchun dori yoki vaksina mavjud emas.
Odamlar uchun asosiy davolash usuli bu simptomatik terapiya hisoblanadi. Nipah virusi Osiyoda faqat bir nechta ma’lum epidemiyalarni keltirib chiqargan bo‘lsa-da, u ko‘p sonli hayvonlarni ushbu virus bilan zararlanishiga, odamlarda kasallikni og‘ir kechishi va o‘limga olib kelgan, shuning uchun ham ushbu kasallik jamoat salomatligini tashvishga solmoqda.
Nipah virusi infeksiyasini xalqaro yuqish xavfini oldini olish uchun mevaxo‘r ko‘rshapalaklarning siydigi yoki so‘laklari bilan ifloslangan mevalarni iste’mol qilishdan oldin yaxshilab yuvish, tozalash va butunligi buzilgan mevalarni tashlab yuborish tavsiya etiladi.
Mavzuga doir:
Izoh (0)