Ўзбекистон Россиядан газ сотиб олишга қарор қилди. Энергетика вазирлиги хабарига кўра, импорт жараёни 1-октябрдан бошланади. Хўш, рус гази импорт қилинса, қишда республикага етишмаётган газ ўрни қопланадими? Газ Россиядан неча пулдан сотиб олинади? Аҳоли ҳамда тадбиркорлар учун нархлар оширилиши мумкинми? Бугун шу ҳақда сўз юритамиз.
2022 йилда Россия президенти Владимир Путиннинг Қозоғистон президенти Қосим Жўмарт Тўқаевга “уч томонлама газ иттифоқи” ташкил этишни таклиф қилгани муҳокамаларга сабаб бўлганди. Мазкур хабар жамоатчиликда энергетик мустақиллигимиз жар ёқасида қолдими, деган хавотирлар уйғотган.
Энергетика вазирлиги бунга жавобан, олди-сотди жараёнида Ўзбекистоннинг мавжуд газ транспорти тизимига эгалик ҳуқуқини тўлиқ сақлаган ҳолда ички бозорга табиий газни зарур миқдорларда етказиб бериш мақсад қилинганини келтирган.
“Газ транспорт тизими кимгадир берилиши ёки суверенитетимизга қандайдир таҳдид умуман йўқ. Келгусида ушбу йўналишдаги барча ишлар Ўзбекистон Республикасининг миллий манфаатларини тўлиқ ҳимоя қилган ҳолда амалга оширилиб, натижалари юзасидан доимий равишда жамоатчиликка маълум қилиб борилади”, — дея хабар берган вазирлик.
Жорий йил 16 июнда тузилган шартномага мувофиқ, 1-октябрдан Россия Ўзбекистонга газ экспорт қилишни бошлайди. Газ олди-сотдиси бўйича шартнома “UzGaztrade” АЖ ва “Газпром экспорт” МЧЖ ўртасида 2 йил муддатга тузилган.
“Шартнома тўлиқ тижорий шартларда ишлаб чиқилиб, республикамиз истеъмолчиларининг табиий газга бўлган йилдан йилга ошиб бораётган эҳтиёжини қисман қондириш ҳамда куз-қиш мавсумини беталафот ўтказишга қаратилган чора-тадбирлардан биридир. Шартнома доирасида жорий йилнинг 1-октябридан кунига 9 миллион кубометр табиий газни импорт қилиш бошланиши мўлжалланмоқда. Йиллик ҳажм эса қарийб 2 миллиард 800 миллион кубометрни ташкил этади”, — дея хабар берган Энергетика вазирлиги.
.jpg)
Вазирлик ахборот хизматининг “Дарё”га маълум қилишича, республикада кунлик газ истеъмоли ҳажми ўзгариб туради. Ҳозирги кундаги истеъмол ҳажми ўртача 80-90 миллион куб метрга тенг.
Хўш, Россиядан сотиб олинадиган газ миқдори Ўзбекистондаги газ камомадини тўлдира оладими? “Дарё” мухбирининг мазкур сўровига жавобан, Энергектика вазирлиги “сотиб олинаётган газ қиш фаслида Ўзбекистон эҳтиёжининг етишмаётган қисмини қоплайди”, — дея жавоб қайтарди. Вазирлик ахборотига кўра, айни пайтда мамлакатда кунлик газ истеъмолида дефицит йўқ.
Аммо Россия гази неча пулдан сотиб олинаётгани очиқланмаяпти. Вазирлик берган хабарда “табиий газ нархи минтақадаги бозор нархлари асосида, шунингдек, республикамиздаги амалдаги нархлар ҳамда уларни бозор тамойиллари асосида шакллантириш бўйича амалга оширилиши режалаштирилаётган ислоҳотлардан келиб чиқиб, келишилган”, — дейилган.
“Дарё” мухбирининг аниқ сумма қанчалиги тўғрисидаги саволига жавобан Энергетика вазирлиги: “бу бўйича “UzGaztrade” АЖдан маълумот олганингиз маъқул. Чунки улар шартноманинг иккинчи тарафи ҳисобланади. Ва билишимизча, бу тижорат сири саналади”, — деган жавобни қўшимча қилган.
Ўзбекистонда газни ишлаб олиш нархи, сотиш нархидан арзон ҳисобланади. Яъни давлат камомадни бюджетидан субсидия сифатида қоплайди. Иқтисодчи Отабек Бакировнинг фикрича, агар газ Россиядан бозор нархида сотиб олинса, уни аҳоли ва бизнесга арзон сотиш учун бюджетда имконият етарли эмас.
“Битим бўйича сотиб олинадиган нархлар ҳақида “минтақадаги бозор нархлари асосида” дейилган формулировка ишлатилган. Маълумот учун, Хитой божхонасига кўра, Россия Хитойга минг куб газни ўртача 290 доллардан, Туркманистон эса 240 доллар атрофида сотади. Бу нархга транзит харажатлари кирмайди. Агар шу нархларга ўлчов олинса, импорт ва ички нархлар ўртасида ўртача 200 доллар атрофида фарқ юзага чиқади. Буни қоплашга бюджетда ҳеч қандай имконият йўқ, агар яна қарз олинмаса. Шунинг учун вазирлик эҳтиёткорлик билан “амалга оширилиши режалаштирилаётган ислоҳотлардан келиб чиқиб”, деган иборани ҳам қўллаган. Бу балки 1-октябрдан кейин ҳеч бўлмаса бизнес учун амалдаги тарифларни бозор нархларига яқинлаштириш мумкинлигига ишора беради”, — дея фикр билдирган иқтисодчи.
Ўтган йили Ўзбекистон ҳукумати газ ва электр энергияси сотувини бозор нархларига яқинлаштиришга уринганди. Яъни, 2022 йил май ойида Вазирлар Маҳкамасининг “Ёқилғи-энергетика ресурсларининг нархларини ўзгартириш тўғрисида”ги қарори лойиҳаси жамоатчилик муҳокамаси учун эълон қилинган. Қарор лойиҳасида электр энергияси ва табиий газ нархларини ижтимоий норма асосида белгилаш ва ошириш назарда тутилган. Бу жамоатчилик эътирозлари ва умуман, кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлган. Кейин Энергетика вазирлиги қарори лойиҳаси ишчи гуруҳ томонидан ўрганилаётганини, 2022 йил 1 июлдан электр ва газ нархи оширилмаслигини маълум қилган.
Жорий йилнинг март ойи якунида ўтказилган матбуот анжуманида Иқтисодиёт ва молия вазири ўринбосари Дилшод Султонов аҳоли учун газ ва электр энергиясига тўлов нархлари 2023 йилда оширилмаслигини айтган.
“Нархлар ошадими йўқми, аниқ айта олмайман. Аммо аҳоли учун аниқ ошмайди. Ҳозирда ушбу масала бўйича муҳокамалар кетмоқда, турли вариантлар кўриб чиқилмоқда”, — деган у.
Вазир ўринбосарининг таъкидлашича, табиий газ ва электр энергияси соҳасида аҳоли ҳамда юридик шахслар учун тарифлар 2019 йил августдан бери ўзгармай келмоқда. Жорий йилда жалб қилинадиган ташқи қарздан 14,5 триллион сўми газ нархи учун бериладиган субсидияга сарфланади.
“Мазкур харажатларнинг бир қисми газ нархидаги тафовут билан боғлиқ. Бир куб метр газни қазиб олиш нархи 550 сўм бўлса, аҳолига сотаётган нархимиз 380 сўмдан бўлмоқда”, — дея қўшимча қилган Дилшод Султонов.
Давлат статистика агентлиги 2022 йилда мамлакатда 51,6 миллиард куб метр, 2021 йилда 53,8 миллиард куб метр табиий газ қазиб олинганини маълум қилган. Яъни газ қазиб олиш ҳажми бир йилда 2,6 миллиард куб метрга камайган. Газ қазишнинг камайиб бориши ҳисобига импортга эҳтиёж ортган. Воқеалар ривожини кузатиб борамиз.
Исломбек Умаралиев
Изоҳ (0)