Ўзбекистонда инфляция 2023 йилда 11 фоиз даражасида қолади, сўнгра 2024 йилда 9,3 фоизгача тушади. Бу ҳақда “Дарё” Халқаро валюта жамғармасининг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё департаменти директори ўринбосари Субир Лаллга таяниб хабар бермоқда.
Марказий Осиё ва Кавказда умумий ялпи ички маҳсулот ўсиши 2022 йилдаги 4,8 фоиздан 2023 йилда 4,2 фоизгача пасайиб, 2024 йилда 4,5 фоизгача ўсиши кутилмоқда.
Маълумотларга кўра, минтақанинг иқтисоди ҳали ҳам пандемиядан кейинги тикланиш ва Россия—Украина урушининг тарқалиши, шу жумладан унинг глобал хом ашё нархларига таъсирида.
Бу кутилганидан юқори ўсиш минтақадаги аксарият мамлакатлар учун асосий савдо ҳамкори бўлган Россияда кутилганидан кичикроқ иқтисодий қисқариш юз берганини акс эттирди. Бундан ташқари, минтақавий савдонинг сезиларли даражада ошиши, нефть экспорт қилувчи мамлакатлар учун нефть нархининг ошиши ва пул ўтказмалари оқимининг кўпайиши ҳам ўз ҳиссасини қўшди, — дейди Субир Лалл.
Шу жумладан, бу жараёнга нефть импорт қилувчи мамлакатларда Россиядан иммиграция туфайли қатор мамлакатларда, жумладан, Арманистон, Грузия, Қирғизистон ва Ўзбекистонда иш ҳақининг кучли ўсиши ўз таъсирини ўтказди.
Инфляция барқарорлигича қолмоқда
2022 йилда минтақа бўйлаб инфляция ўсишда давом этди ва мамлакатлар ўртасида сезиларли фарқ юзага келди.
Масалан, 2022 йил ўрталаридан бошлаб Арманистон, Грузия ва Тожикистонда умумий инфляция пасайди, бироқ Қозоғистон ва Қирғизистонда ўсишда давом этди, Ўзбекистонда эса барқарор даражага етди.
Минтақада инфляция динамикасини белгиловчи асосий омиллардан бири иш ҳақи ҳисобланади. Кўпгина мамлакатларда номинал иш ҳақининг ўсиш суръати инфляция даражасидан юқори. Бу инфляция барқарорлигини ошириши ҳамда пул-кредит сиёсатини олиб боришга тўсқинлик қилиши мумкин.
2023—2024 йилларда инфляция пасайиши кутилмоқда — 2022 йилдаги 13 фоиздан 11,8 фоиз ва 8,5 фоизгача.
Қозоғистон Миллий банки раисининг ўринбосари Ақилжан Баямагамбетовга кўра, нархларнинг ошишига туртки бўлаётган омиллардан бири иқтисодиётни кенг кўламли фискал қўллаб-қувватлаш бўлди.
Асосий хавфлар
Товар нархларининг янгиланган босими ва таъминот занжири узилишлари инфляцияни кутилганидан баландроқ кўрсаткичда ушлаб туриши мумкин. Бу эса ўз навбатида, қўшимча пул-кредит сиёсатининг қаттиқлашувига ва иқтисодий ўсишнинг давомий секинлашишига олиб келиши мумкин.
Бошқа салбий хавфлар қаторига Россия иқтисодиётининг прогноздан ҳам кескин қисқариши, Каспий қувурлари консорциуми ва минтақавий таъминот занжирларининг узилиши, пул ўтказмаларининг камайиши, Россиядан мигрантлар оқимининг камайиши киради.
Шунингдек, иқлим ўзгариши Лалл томонидан таъкидланган муҳим ички хавфлардан биридир.
Об-ҳаво шароитларининг тез-тез ўзгариши ва бунинг натижасида келиб чиқадиган фалокатлар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришига тўсқинлик қилиши мумкин. Бу минтақадаги кўплаб иқтисодларда муҳим аҳамиятга эга — айниқса кам даромадли ҳудудларда вазиятни ёмонлаштириши мумкин, — деди у.
Инқироз шароитидаги имкониятлар
Субир Лаллга кўра, минтақада чекланган молиявий майдон, озиқ-овқат ва энергия импортига қарамлик асосий заифликлар бўлиб қолаётган бўлса-да, бу орқали имкониятлар ҳам пайдо бўлади.
Ушбу воқеалар конфигурациясидан келиб чиққан асосий хулосалардан бири шундаки, минтақадаги ўзгарувчан савдо ҳолати имконият, балки хавф ҳамдир. Мамлакатлар ўзининг чидамлилигини кучайтириши керак, — дейди Лалл.
Россияга қарши санкциялар янги савдо шаклларига олиб келди ва минтақанинг Россия билан, айниқса нефть импорт қилувчи мамлакатлар билан савдосини оширди. Анъанавий савдо йўлининг бундай дислокацияси минтақа учун савдони диверсификация қилиш имкониятидир.
Бошқа томондан, агар санкциялар чуқурлашса ва Россия иқтисодиёти кескин қисқарса, мамлакат билан савдо алоқаларининг кучайиши минтақани юқори хавфга дучор қилади, — деб тушинтирди у.
Брукингс институти Барқарор ривожланиш марказининг катта илмий ходими Йоханнес Линн эса ноаниқ муҳитда чекловчи савдо сиёсати яхши вариант эмаслигини таъкидлаб ўтди.
Аслида минтақавий интеграциялашган иқтисодиётни яратиш ва, албатта, уни дунёнинг қолган қисми билан боғлаш учун Марказий Осиё ва Кавказда алоқаларни турли йўналишларда яхшилашга эътиборни кучайтириш вақти келди, — дейди у Линн.
Шунингдек, Линн минтақадаги етакчилар ўртасидаги ўзаро ҳамкорликни ижобий омил деб билади.
Бизда, хусусан, Марказий Осиёда раҳбарият ўртасида узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган муносабатларга қараганда анча яхши муносабатлар вужудга келди. Бу, албатта, Ўзбекистонда сўнгги 5-6 йил ичида содир бўлган сиёсий ўзгаришлар билан боғлиқ. Менимча, бу яхшиланган сиёсий имкониятлардан фойдаланиш вақти келди, — деди Линн.
Пул ўтказмалари
Россиядан Озарбайжон, Грузия ва Арманистонга соф пул ўтказмалари 2022 йилда ўтган йилга нисбатан беш баравардан кўпроқ ўсиб, ЯИМнинг мос равишда 3, 8 ва 17 фоизини ташкил этди.
Тожикистон ва Ўзбекистонда ҳам соф пул ўтказмалари икки баравар кўпайиб, ЯИМга нисбатан 13 фоиздан 23 фоизгача ошган.
Шу билан бирга, тарихан Россиядан меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмаларига боғлиқ бўлган Қирғизистонга соф пул ўтказмалари, аксинча, 2022 йилда ЯИМга нисбатан қарийб 6 фоиз пунктга камайди.
Маълумотларга кўра, ушбу ўтказмаларнинг кўлами ушбу мамлакатларнинг баъзиларидаги макроиқтисодий вазият учун жуда муҳим. Уларнинг келажакдаги ҳажми ва ўзгариш тезлиги ҳақидаги ноаниқлик хавф туғдиради.
Уларнинг катталигини ҳисобга олган ҳолда XVЖ банк тизими орқали хусусий пул ўтказмалари амалга оширилиши молиявий барқарорликка ҳам таъсир кўрсатиши ва уни диққат билан кузатиб бориш кераклигини таъкидлайди.
Норезидентларнинг депозитлари Арманистон, Грузия ва Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулотга нисбатан 4-8 фоиз бандига ўсиб, ЯИМнинг 6-18 фоизини ташкил этди ва банк тизимининг умумий активларига нисбатан тахминан бир хил қийматни ташкил этди.
Шунингдек, Украинадаги уруш туфайли муҳожирлар оқими талабни оширди, лекин айни пайтда ижара ва кўчмас мулк бозорларида нархларга босимни оширди.
Россиядан Кавказ ва Марказий Осиё мамлакатларига (асосан Арманистон, Грузия, Қозоғистон ва Ўзбекистонга) келган муҳожирлар сони 50 мингдан 150 минг кишигача, яъни қабул қилувчи мамлакат аҳолисининг 5 фоизигача ўсди.
XVЖ прогнозлари
XVЖ 2023 йилда халқаро ўтказмаларнинг ўсиш суръати ва Россиядан Кавказ ва Марказий Осиё мамлакатларига мигрантлар оқими 2022 йилга нисбатан сезиларли даражада пасайишини кутмоқда.
Натижада пул ўтказмалари ва хизматлар экспортининг қисқариши ривожланаётган бозор мамлакатлари, ўрта ва паст даромадли мамлакатла жорий ҳисоб балансининг ўртача ёмонлашишига олиб келади. ЯИМнинг 1,5 ва 3 фоизини ташкил этади. Нефть нархининг пасайиши нефть экспорт қилувчи мамлакатларда (Озарбайжон, Қозоғистон ва Туркманистон) жорий ҳисоб балансининг ялпи ички маҳсулотнинг ўртача 5,4 фоизга янада заифлашишига олиб келади, — дейилади ҳисоботда.
Минтақа мамлакатларида ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 2023 йилда 4,2 фоизгача секинлашиши ва кейин 2024 йилда 4,5 фоизгача ошиши кутилмоқда.
XVЖ 2023 йилда ўсиш суръатларининг секинлашиши (Арманистон ва Грузияда кескин бўлиши кутилмоқда) Украинадаги урушнинг дастлабки тарқалишининг қисқаришини акс эттиради, деб ҳисоблайди.
Изоҳ (0)