Аксар ота-оналар фарзандининг ҳали сўзларни тўлиқ талаффуз қилмаган пайтларида ҳеч қандай нимани пайқамайди. Айниқса, кўплаб тажрибали оналар тармоқда: “фарзандим узоқ вақт гапирмади, лекин тўрт ёшида бирданига равон гапириб кетди ва ҳозир ҳаммаси яхши!” деган изоҳлар ёзишади. Бундай ҳолатлар ҳам учраб туради, албатта. Аммо боланинг нутқини ривожлантириш борасида таниш-билишлар ёки мутлақо нотаниш одамларнинг фикрига таяниш ўринлими? Агар ота-оналар гўдагининг сўз бойлиги кам эканини сезсалар ва нутқ ҳеч қандай тарзда ривожланмаса, вақт ўтказиб мўжиза кутиш керак эмас, — дейди логопед Варвара Данекина. Мутахассис нутқ эрта ёшда нималардан огоҳлантириши мумкинлигини ва боланинг мулоқотини осонлаштириш учун уни қандай тузатиш кераклигини санаб ўтди.
Қачон логопед кўмагига таянилади?
Бола нутқи ривожланишининг кечикиши, товуш талаффузининг бузилиши билан логопед, дефектолог, невропсихологлар шуғулланади. Ота-оналарнинг фикрича, гўдак тўғри ривожланаётган бўлса ҳам, болалар боғчасига боришидан олдин болани логопед кўригидан ўтказиш керак. Бу кўп вақт талаб қилмайди, лекин лозим бўлганда логопед ёрдами таклиф этилади. Кейинчалик мураккаб ҳолатларда логопед гуруҳи ёки комплекс ёндашувга эга бўлган махсус болалар боғчасига эҳтиёж туғилиши мумкин.
Болада нутқий паталогия борлигини қандай аниқласа бўлади?
Агар бир неча ой ичида у фаол овозлар чиқара бошласа, унли товушларни кулгили ва чўзиб талаффуз қилса, болада ҳаммаси меъёрда. Бир ёшга тўлар-тўлмас мулоқотда товушларни такрорлашни бошлайди, сўзларнинг бўғинларини айтишга ҳаракат қилади ва кўплаб имо-ишоралардан фойдаланади. Икки ёшга келиб гўдак оддий фразавий нутқни ривожлантиради ва уч ёшга яқинроқ бу кенгаяди. Бу ёшдаги бола аллақачон: “Биз учун бувимникига борамиз” дея қийналмасдан айта олади.
Нутқда нуқсон борлиги ҳақида нималар огоҳлантиради?
- Сўз бойлиги ёш стандартларига мос келмайди;
- Бола барча сўровларни тушунади, лекин бир бўғинли сўзлар ва имо-ишораларни афзал кўради;
- Сўзларни умумлаштиришда қийналади;
- Бола сўз бирикмаси ёки гапни нотўғри тузади, доимо товушларни адаштиради.
Нима сабабдан боланинг нутқи кеч чиқади?
Ота-оналар туғилишдан биладиган жиддий касалликлардан ташқари, боланинг нутқига доимо таъсир қиладиган бир қанча бошқа сабаблар ҳам мавжуд. Уларни мустақил билиш мумкин.
Артикуляр аппаратларнинг заиф мушаклари
Катта эҳтимол билан бундай болалар майин, юмшоқ таомларни афзал кўради, тупикни кўпайтиради ва худди “оғзида бўтқа бордек” гапиради. Бу ҳолда болаага логопедик массажлар ва шуғулланиш вақтида артикуляр гимнастикани ўз ичига олган логопед машғулотлари ниҳоятда зарур.
Эшитиш идрокининг бузилиши
“Нимадир нотўғри” деб шубҳа қилиш жуда оддий: бола мураккаб ибораларни тушунмайди ва сўровларнинг фақат бир қисмини эшитади. Овоз ва сўзларга эътибор қаратиш, боладан онанинг айтганларини такрорлашни сўраш, овоз чиқариб кўп ўқиш ва ўқиганларини муҳокама қилиш керак. Логопед эса боланинг фонемик эшитишни ривожлантиради, диққат ва эшитиш идрокини яхшилаш учун ўйинлар ўтказади.
Эшитишнинг ёмонлиги
Эшитиш қобилиятининг ёмонлигини болаликнинг эрта давридаёқ аниқлаши мумкин. Ота-оналар буни қанчалик тез сезишса, шунча яхши. Тўрт ойлик чақалоқ яқинларининг овози ва имо-ишораларига жавоб бериши керак. Боланинг таниш товушлар ва овозларга бошини ўгирмаслиги хавотирли сигналдир. Вақтни йўқотиш жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин: мулоқот қилиш қобилиятининг бузилиши, кейинги таълимдаги қийинчиликлар.
Агар энг кичик шубҳа ва иккиланиш бўлса, логопед кўригига боришни кечиктириш ярамайди. Ҳар бир бола ўтиши керак бўлган даврлар мавжуд — бўғинлар, сўзлар, сўз бирикмалар ва гаплар. Бола уч ёшида деярли гапирмаса, бунга бефарқ муносабатда бўлмаслик лозим. Ўйин фаолияти нафақат нутқни бойитади, балки бошқа муҳим кўникмаларга, умумий ва интеллектуал ривожланишга ёрдам беради. Ота-оналар қанчалик тез ҳаракат қилсалар, келажакда ҳам, ҳаётнинг исталган соҳасида ҳам бола учун осонроқ ва қулайроқ бўлади.
Изоҳ (0)