Aksar ota-onalar farzandining hali so‘zlarni to‘liq talaffuz qilmagan paytlarida hech qanday nimani payqamaydi. Ayniqsa, ko‘plab tajribali onalar tarmoqda: “farzandim uzoq vaqt gapirmadi, lekin to‘rt yoshida birdaniga ravon gapirib ketdi va hozir hammasi yaxshi!” degan izohlar yozishadi. Bunday holatlar ham uchrab turadi, albatta. Ammo bolaning nutqini rivojlantirish borasida tanish-bilishlar yoki mutlaqo notanish odamlarning fikriga tayanish o‘rinlimi? Agar ota-onalar go‘dagining so‘z boyligi kam ekanini sezsalar va nutq hech qanday tarzda rivojlanmasa, vaqt o‘tkazib mo‘jiza kutish kerak emas, — deydi logoped Varvara Danekina. Mutaxassis nutq erta yoshda nimalardan ogohlantirishi mumkinligini va bolaning muloqotini osonlashtirish uchun uni qanday tuzatish kerakligini sanab o‘tdi.
Qachon logoped ko‘magiga tayaniladi?
Bola nutqi rivojlanishining kechikishi, tovush talaffuzining buzilishi bilan logoped, defektolog, nevropsixologlar shug‘ullanadi. Ota-onalarning fikricha, go‘dak to‘g‘ri rivojlanayotgan bo‘lsa ham, bolalar bog‘chasiga borishidan oldin bolani logoped ko‘rigidan o‘tkazish kerak. Bu ko‘p vaqt talab qilmaydi, lekin lozim bo‘lganda logoped yordami taklif etiladi. Keyinchalik murakkab holatlarda logoped guruhi yoki kompleks yondashuvga ega bo‘lgan maxsus bolalar bog‘chasiga ehtiyoj tug‘ilishi mumkin.
Bolada nutqiy patalogiya borligini qanday aniqlasa bo‘ladi?
Agar bir necha oy ichida u faol ovozlar chiqara boshlasa, unli tovushlarni kulgili va cho‘zib talaffuz qilsa, bolada hammasi me’yorda. Bir yoshga to‘lar-to‘lmas muloqotda tovushlarni takrorlashni boshlaydi, so‘zlarning bo‘g‘inlarini aytishga harakat qiladi va ko‘plab imo-ishoralardan foydalanadi. Ikki yoshga kelib go‘dak oddiy frazaviy nutqni rivojlantiradi va uch yoshga yaqinroq bu kengayadi. Bu yoshdagi bola allaqachon: “Biz uchun buvimnikiga boramiz” deya qiynalmasdan ayta oladi.
Nutqda nuqson borligi haqida nimalar ogohlantiradi?
- So‘z boyligi yosh standartlariga mos kelmaydi;
- Bola barcha so‘rovlarni tushunadi, lekin bir bo‘g‘inli so‘zlar va imo-ishoralarni afzal ko‘radi;
- So‘zlarni umumlashtirishda qiynaladi;
- Bola so‘z birikmasi yoki gapni noto‘g‘ri tuzadi, doimo tovushlarni adashtiradi.
Nima sababdan bolaning nutqi kech chiqadi?
Ota-onalar tug‘ilishdan biladigan jiddiy kasalliklardan tashqari, bolaning nutqiga doimo ta’sir qiladigan bir qancha boshqa sabablar ham mavjud. Ularni mustaqil bilish mumkin.
Artikulyar apparatlarning zaif mushaklari
Katta ehtimol bilan bunday bolalar mayin, yumshoq taomlarni afzal ko‘radi, tupikni ko‘paytiradi va xuddi “og‘zida bo‘tqa bordek” gapiradi. Bu holda bolaaga logopedik massajlar va shug‘ullanish vaqtida artikulyar gimnastikani o‘z ichiga olgan logoped mashg‘ulotlari nihoyatda zarur.
Eshitish idrokining buzilishi
“Nimadir noto‘g‘ri” deb shubha qilish juda oddiy: bola murakkab iboralarni tushunmaydi va so‘rovlarning faqat bir qismini eshitadi. Ovoz va so‘zlarga e’tibor qaratish, boladan onaning aytganlarini takrorlashni so‘rash, ovoz chiqarib ko‘p o‘qish va o‘qiganlarini muhokama qilish kerak. Logoped esa bolaning fonemik eshitishni rivojlantiradi, diqqat va eshitish idrokini yaxshilash uchun o‘yinlar o‘tkazadi.
Eshitishning yomonligi
Eshitish qobiliyatining yomonligini bolalikning erta davridayoq aniqlashi mumkin. Ota-onalar buni qanchalik tez sezishsa, shuncha yaxshi. To‘rt oylik chaqaloq yaqinlarining ovozi va imo-ishoralariga javob berishi kerak. Bolaning tanish tovushlar va ovozlarga boshini o‘girmasligi xavotirli signaldir. Vaqtni yo‘qotish jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin: muloqot qilish qobiliyatining buzilishi, keyingi ta’limdagi qiyinchiliklar.
Agar eng kichik shubha va ikkilanish bo‘lsa, logoped ko‘rigiga borishni kechiktirish yaramaydi. Har bir bola o‘tishi kerak bo‘lgan davrlar mavjud — bo‘g‘inlar, so‘zlar, so‘z birikmalar va gaplar. Bola uch yoshida deyarli gapirmasa, bunga befarq munosabatda bo‘lmaslik lozim. O‘yin faoliyati nafaqat nutqni boyitadi, balki boshqa muhim ko‘nikmalarga, umumiy va intellektual rivojlanishga yordam beradi. Ota-onalar qanchalik tez harakat qilsalar, kelajakda ham, hayotning istalgan sohasida ham bola uchun osonroq va qulayroq bo‘ladi.
Izoh (0)