“Ёнимда АҚШ ва совет ҳукуматининг самолёти портлаган” — 17 ёшида II Жаҳон урушига борган ва беш йил умрини фронтда ўтказган отахон Бексеит Баймурзаев билан суҳбат (фото, видео)

“Дарё” интернет нашри 9 май “Хотира ва қадрлаш” куни арафасида II Жаҳон урушида мардонавор қатнашган инсонлар билан суҳбатда бўлди. Уларнинг ёши аср билан тенглашаётган бўлса-да, уруш азобини унутишгани йўқ. 

Бексеит Баймурзаев 1924 йилнинг 10 май куни Тошкент вилоятидадаги Ўртасарой овулида дунёга келган. Урушга чақирилган йили у бор йўғи 17 ёшда бўлган. Бир вақтнинг ўзида унинг оиласидан уч ўғил урушга сафарбар этилган. Ўша вақтда қаҳрамонимиз Педагогика техникумида биринчи босқичида ўқир ва ҳарбий  хизмат ҳақида тасаввури ҳам йўқ эди. 

“Уруш ўчоғида кечган етти йил”

— Асли миллатимиз қозоқ, аммо Тошкент вилоятининг Ўртасарой овулида дунёга келганман. Аввал бу ерлар кенг дала эди. Аҳолиси оддий ўтовларда яшаб, деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланарди. Уруш бошланган йили Педагогика ўқув юртига ўқишга киргандим.

1942 йили оиламиздан уч ўғил урушга сафарбар этилди. Баймурзаев Момай акамнинг ўлгани ҳақида қорахат келди. Баймурзаев Тоғай акам билан иккимиз соғ-омон қайтиб келдик. У йилларда отам анча кексайиб қолганди. 1945 йил уруш тугагандан кейин бизнинг қўшинни Германияни қайта қуришга жалб этишган ва ҳарбий хизматим яна икки йилга сурилган. Отам раҳматлининг бундан хабари бўлмай, ҳар куни мени кутиб олиш учун вокзалга борган экан. Тонг отганида эшак аравасига ўтириб, 30 чақирим йўлни босиб, келаётган эшалондан мени излаган экан. Онамга “Кўнглим сезяпти Бексеит ўғлим қайтади”, деб кўп айтган экан. Бу жараён бир неча йил давом этган ва уйга қайтганимда отам йиғлаб кутиб олганди. 

“Заҳарли газ билан одамларни ўлдиришарди”

— Қишлоқдан урушга кетган йигитларнинг бор-йўғи 10 таси уйига қайтиб келган. Қолгани қирилиб кетди. Ҳатто, немис армияси совет аскарларини ўқ билан эмас, газ билан заҳарлаб ўлдиришни ҳам йўлга қўйди. Катта ўрмон ва далалардаги акопларда душман писиб ётар ва кутилмаганда ҳужум қиларди. Ана ўша дамда тинчликнинг қадрига етканмиз. Ҳар бир аскарнинг битта кийими бўларди. Ёмғир-қорли кунда ҳам бошқа кийим берилмасди. Ҳўл кийим эгнимизда қурирди. 

8 май куни эртага уруш тугайди, дейишди. Қувониб турсак, соат олти бўлмай туринглар дейишди. Польша ва Чехословакияда уруш бошланиб кетди. Уруш қаттиқ бўлди. Ҳатто асбобларни кўтарадиган аскар ҳам қолмади. Жароҳат олганлар ҳам кўп эди. 10 май куни 10-11 лар атрофида Америка ва совет ҳукуматининг икки самолёти олдимизга келиб портлади. Кўпчилик ўлди, тирик қолганлар эса қочди. Кейин билсак, Власов деган генерал Сталин билан келишолмай, немислар томонга ўтиб кетган экан. Кейин уни бизга қарши қўйган экан.

“Одамлар ўқишни эмас, қорин тўйдиришни ўйлашарди”

— Уруш тугагач ҳаммаси яхши бўлиб кетишига ишонардик. Аммо қонли урушнинг асорати анча вақтгача одамларни қийнади. Очлик ва ишсизлик қишлоқлар тугул шаҳарда ҳам сезиларди. Колхозда ҳисобчи йўқлиги учун шу йўналишда таҳсил олдим. Аммо бу соҳада кўп ишлолганим йўқ. Боиси, колхознинг номи бор эди-ю, унда қилинадиган ишнинг ўзи йўқ. Ҳисобчига иш бўлмагандан кейин педагогика ўқув юртидаги ўқишимни тиклашга қарор қилдим. Урушдан қайтган йилим онам уйлантириб қўйган, рўзғор бошга тушгандан кейин ишлашим керак эди. 1948 йили ўғил фарзандли бўлдим, унга Қуролбек деб исм қўйдик. Хуллас, педагогика ўқув юртини тамомлаб, мактабга ишга кирдим. Колхоздаги мактаб абгор аҳволда эди, ўқувчилари ҳам жуда сийрак бўлган. Чунки одамлар ўқишни эмас, қорин тўйдириш ҳақида ўйлашарди. Болалар ёз-қишда овулдан анча узоқдаги мактабда ўқишларини истамай, колхоз биносидан жой олиб мактаб ташкил қилганман. Кейинчалик Низомий номидаги Педагогика институтида ҳам ўқидим ва ўзим ташкил қилган мактабда узоқ йиллар директори бўлиб ишладим.

“Мактабни ҳашар қилиб таъмирлаганмиз”

— Ҳаётда ташаббускор инсон бўлиш керак. “Анави қилиб берсин”, деб ўтираверса ҳеч нарса ўзгармайди. Бу овул марказдан анча узоқлиги учун электр энергияси ва газ етиб келмаганди. 1961 йили марказга бориб вазиятни тушунтирганимдан кейин Ўртасаройга электр симларини тортиб келишган.

Мактабимиз биноси ҳам жуда ачинарли аҳволда эди. Болалар биринчи ўринда ўқиши керак, деб халқнинг ёрдами билан ҳашар қилиб, синфхоналарни таъмирлаганмиз. Урушдан аввал муаллимлик қилган инсонлар ҳам маош олмагани учун ишни ташлаб, далада кетмон чопарди. Китоблар тақчиллигини эса умуман гапирмаса ҳам бўлади. Бутун бошли мактабда битта Россиядан келган китоб бўларди. 

“Аёлим билан 66 йил бирга яшадик”

— Аёлим Гулойим билан 4 нафар фарзандни вояга етказдик. Фарзандларимнинг бари ўқитувчиликни танлади. Унинг асли касби тарбиячилик бўлса-да, ўқитувчиларнинг тақчиллиги сабаб у ҳам мактабга ишга кирди. Маълумоти олий бўлмаса ҳам болалар билан тезда тил топишиб кетарди. Эрта тонгда туриб, колхоз сигирларини соғарди, ундан кейин мактабга ишга бориб, дарслардан кейин далада кетмон чопарди. 

Ҳозир шунча имкониятлар бўлса ҳам ёшлар тўйдан кейин бир йил яшаб, ажрашиб кетяпти. Мен аёлим билан 66 йил бирга яшадим. Жуда қийин кунларни бошдан кечирдик. Бирор марта нолигани йўқ. Аёлим 86 ёшида вафот этди, унинг қадри ҳар доим билинади. Чунки у нима истаётганимни мендан ҳам яхши биладиган инсон эди.

“Узоқ умр кўришнинг сири...”

— Узоқ умр кўришнинг сири нимада деб кўп сўрашади. Уни мен ҳам билмайман. Чунки ҳаммаси Аллоҳдан. Мен ҳам ҳамма инсонлар қатори яшайман. Фақатгина умримиз доимий харажатда ўтди. Катта ўғлим Қуролбой Тошкентда яшайди, 75 ёшга тўлди. У ҳам катта йигит бўлиб қолди. Унинг ҳам набира, эвара ва чеваралари бор. Шу кунларни кўрганимизга минг шукр. Ўтган умримдан розиман. Ҳурмат кўриб яшадик.

Эшигимга “Бу ерда уруш қатнашчиси” яшайди деб ёзиб қўйишган. Ҳар доим ҳолимдан хабар олиб, совға-саломлар билан келишади. Чиройли кийиниб келган мактаб ўқувчиларини кўрсам ҳавасим келади. Ҳақиқатан ҳам улар бахтли. Илоҳим уруш бўлмасин, у ҳеч кимга рўйнолик олиб келмайди. Урушнинг заҳмати ўзбек халқига ҳам анча йиллар ўз таъсирини ўтказди.

Эшолон тўла навқирон йигитларнинг жасади, йиғлаган оналар, бева қолган аёллар етим болалар... Буларни эслаш ҳам жуда оғир, — дейди II Жаҳон Уруши қатнашчиси Бексеит Баймурзаев.