Ўзбекистоннинг “хавфсизлик ёстиғи” 1,5 млрд долларга кўпайди

2023 йил 1 апрель ҳолатига кўра, Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари 35,4 млрд долларни ташкил қилди. 

Захиралар ўтган ойга нисбатан қарийб 1,5 млрд долларга кўпайди. Улар асосан олтин ва хорижий валютадан иборат. Февраль ойида иккиси ҳам кўпайган:

• валюта — 42,8 млн долларга кўпайди (умумий 10,1 млрд доллар);
• олтин — 1,4 млрд долларга кўпайди (умумий 24,2 млрд доллар).

Март ойида Ўзбекистоннинг олтин валюта захиралари кўпайиши, олтин нархларининг кескин ошгани билан боғлиқ. 

Мамлакат захираларида олтин миқдори февралган қараганда 10 тоннага камайган бўлса ҳам, юқори нархлар олтин захиралари қийматининг ошишига сабаб бўлди.

Сўнгги ойларда Ўзбекистон юқори нархлар сабаб фаол равишда олтин экспорт қилаётган эди. Январда мамлакат дунё бўйича олтиннинг асосий сотувчисига айланган. Февралда нархлар пасая бошлагани сабаб Ўзбекистон олтин сотишни тўхтатди.

Ўтган ой олтин яна қимматлай бошлади ва ҳатто нархлар 13 ойлик энг юқори даражага чиқди. Қулай нарх ва захиралар қисқаргани Ўзбекистон 20 тоннагача олтин сотган бўлиши тўғрисидаги таҳминларни келтириб чиқаради. 

Мамлакат олтин сиёсати айни нархлар билан боғлиқ. 2022 йилда олтин бир неча йиллик энг арзон даражада бўлганда Ўзбекистон Марказий банки етти ой олтин сотмаган ва бу даврда олтинни асосий сотиб олувчилардан бири бўлган эди.  

Олтин захиралари нима учун керак?

Оддий тил билан айтганда, бу суғурта, давлатнинг “хавфсизлик ёстиғи”. Захиралар фавқулодда вазиятлар учун дунёнинг деярли барча мамлакатларида мавжуд.

Захиралар одатда юқори ликвидли, яъни тез сотиладиган активларда сақланади. Олтин ва хорижий валюта ушбу талабларга жавоб беради — улардан исталган вақтда қарз тўлаш ёки инвестициялар учун фойдаланиш мумкин.

2017 йилгача Ўзбекистон захиралари тўғрисидаги маълумотлар жамоатчиликка эълон қилинмас эди. Ўша йилнинг ноябрь ойида захиралар 26 миллиардни ташкил этиши маълум бўлган. Ўшандан бери улар 10 млрд долларгача ўсган. 

Захиралардан қандай мақсадларда фойдаланиш мумкин ва ўрни қандай тўлдирилади?

Захиралардан турли мамлакатларда турлича фойдаланилади. Бу одатда тўлов баланси тақчиллигини молиялаштириш, валюта бозорида интервенциялар ўтказиш, миллий валюта курсини ушлаб туриш, ташқи қарзларни қоплаш ва бошқаларни ўз ичига олади.

Захиралар мамлакатда қазиб олинган олтин, халқаро бозорга қимматли қоғозлар чиқарилиши, савдо баланси профицити ва бошқалар ҳисобига тўлдирилади.

Масалан, Ўзбекистонда захиралар ОКМК ёки НКМК томонидан қазиб олинган олтин ҳисобига тўлдирилади. Олтин четга сотилганда мамлакатдаги захиралар ҳам камаяди.