Журналистга таҳдид, унинг фаолиятига аралашув ва ишига халал беришлар шу пайтгача ҳам бўлган ва бўлмоқда. Афсуски, айни кунга қадар журналистга таҳдид қилган, унинг ишига аралашиб, фаолиятига тўсиқ қўйган масъуллар етарли даражада жавобгарликка тортилмаган. Нари борса огоҳлантириш олган, ҳайфсан билан сийланган ёки ойлик маошидан маълум бир даражада жарима тўлаган. Конституциявий ўзгартиришларга кўра, энди шунақа ҳолат такрорланса, яъни журналистга босим қилинса ёки фаолиятига тўсиқ қўйилса бундай ҳаракатни амалга оширганлар жавобгарликка тортилади. Бу хусусида “Дарё” журналистига Тошкент давлат юридик университети доценти Ҳайитжон Турдиев гапириб берди.
“Жамиятимизда ошкоралик, адолат ва қонун устуворлигини таъминлашда Оммавий ахборот воситаларининг хизмати беқиёс. Сўнгги йилларда сўз эркинлигини таъминлаш натижасида оммавий ахборот воситалари ва блогерлик фаолияти ривожланди. Хусусан, мавжуд оммавий ахборот воситалари сони 30 фоизга ортди, шу билан бирга интернет нашрлари сони сўнгги 6 йилда салкам икки баробарга кўпайди. Ҳозирги кунда оммавий ахборот воситалари ва журналистлар жамиятимиздаги энг долзарб муаммоларни биринчилардан бўлиб дадил кўтариб чиқмоқда.
Ўзбекистон Республикасининг “Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида” қонунига кўра давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари цензура қилганлик, журналистга тазйиқ ўтказганлик, унинг фаолиятига аралашганлик учун жавобгарликка тортилади. Бундан ташқари, журналистнинг қонуний ҳуқуқларини бузганлик, унинг журналистлик касбига доир фаолияти билан боғлиқ ҳолда шаъни ва қадр-қимматини ҳақорат қилганлик, унинг ҳаёти, соғлиғи ва мол-мулкига таҳдид, зўравонлик ёки тажовуз қилганлик қонунчиликка мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Президент Шавкат Мирзиёев “Оммавий ахборот воситалари ходимларининг ўз фаолиятини қонун доирасида эркин амалга оширишига тўсқинлик қилиш – бу демократик ислоҳотларимизга қарши ҳаракат, мамлакатимизнинг обрўсига путур етказиш сифатида баҳоланиши керак”, деб таъкидлаган эди”, — дейди Ҳайитжон Турдиев.
Инсон ҳуқуқлари фаоли, журналист Абдураҳмон Ташанов Ўзбекистонда журналистларни ҳимоя қилиш раҳбарларнинг сиёсий иродасига боғлиқлигини айтмоқда.
“Куни кеча президент Қашқадарёда матбуотни ёпишни сўраётганликлари ҳақида гапирди ва аммо сўз эркинлигини чекламаслигини яна бир бор эслатди. Биз буни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар имкон қадар эҳтиёткор бўлишга ҳаракат қилаётгани учун, уларнинг ташаббуси деб ўйлаяпмиз. Мана 20 йилдирки, шу соҳада кураш давом этиб келяпти. 2002—2003 йиллардан бошлаб журналист фаолиятини эркинлаштириш, унинг фаолиятига аралашишни тақиқловчи қонунларга махсус моддалар киритилган. Аммо шу пайтгача ҳали етарли даражада амалга ошган деёлмаймиз”, — дейди Абдураҳмон Ташанов.
Инсон ҳуқуқлари фаолининг айтишича, президент ташаббуси билан амалга оширилаётган ижобий ўзгаришлар ёмон амалдорлар сабаб панада қолиб кетиши керак эмас.
“Аввало мамлакатда одил судлов, ҳокимиятларни бир-биридан тийиб турувчи механизмлар бўлиши керак ва энг муҳими журналистларни одил суд ҳимоя қилиши лозим. Ана шунда сўз эркинлиги барқарор бўлади”, — дейди журналист.
Абдураҳмон Ташановнинг фикрича, сўз эркинлиги берилган жамиятда энг аввало бундан радикаллар, шаллақилар фойдаланади.
“Мен кўп бора айтаманки, сўз эркинлиги берилган жамиятда биринчи навбатда радикаллар, шаллақилар фойдаланишади. Биз сўнгги пайтларда диний блогерларнинг чегарадан чиқиб, ҳатто бир-бирини ҳақорат қилишгача борганини кўряпмиз. Ёки блогерлар фаолиятида одамлар шахсий ҳаётига аралашиш ва ҳатто тўшагигача кириб бориш, халқ назоратига айланиб олиб ҳар хил буюртмаларини бажаришга уринишларни ҳам кўряпмиз. Бундай пайтда эса ҳукумат ҳам буни чеклашга уринади. Шунинг учун энг аввало профессионал тарзда фаолият олиб борувчиларни тайёрлаш керак. Бунда халқаро грантлар ажратилиши лозим бўлади. Масалан блогер бирор бир иши учун молиявий кўмак оладиган бўлса, албатта ўша шахс манфаатига хизмат қилади. Унда холислик бўлмайди. Шу сабаб блогерларни қўллаб-қувватловчи, матбуотни таъминловчи молиявий грантлар, донорлар бўлиши лозим. Шунингдек, журналист ва блогерлар фаолиятини такомиллаштирадиган семинар-машғулотлари ўтказиб туриш керак”, — дейди Абдураҳмон Ташанов.
Эксперт Ҳайитжон Турдиевнинг таъкидлашича, Конституцияга киритилаётган янгиланишларда оммавий ахборот воситалари ва журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлишига оид норма мустаҳкамланмоқда.
“Ушбу норма ОАВ вакили ва блогерларнинг эмин-эркин, турли маъмурий босимлардан қўрқмасдан фаолият юритишини таъминлайди ҳамда жамиятда очиқлик ва ошкоралик муҳитининг ривожланишига шароит яратади. Шунингдек, ОАВнинг самарали фаолият юритиши учун зарур бўлган ахборот билан ишлаш жараёнида эркинлигини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро Пактнинг 19-моддасида ҳам ОАВ ўз вазифаларини бажаришда таянадиган маълумотларни олиш ҳуқуқи мустаҳкамланган. Ишончли манбаларга асосланмаган сифатли ахборотсиз ОАВ фаолиятини самарадорлиги ҳам паст бўлади ва пировардида зиммасига юклатилган ижтимоий вазифалари ҳам тўлақонли бажарилмайди. Ривожланган давлатларнинг тажрибасига назар ташласак, сўз ва матбуот эркинлигини таъминламай туриб мамлакат тараққиёти ва аҳоли фаровонлигига эришиб бўлмайди. ОАВнинг эркинлигига оид нормалар Германия, Австрия, Озарбайжон каби давлатлар конституцияларида ҳам мавжуд. Ушбу нормалар мамлакатимизда сўз ва ахборот эркинлигини яна-да кучайтиришга, пировардида Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги имижи яхшиланишига ижобий таъсир кўрсатади”, — дейди у.
Изоҳ (0)