“Титаник” Шимолий Атлантика океанида чўкиб кетишидан 2000 йилдан кўпроқ вақт олдин Ўрта Ер денгизида Улубурун шарқий қирғоқлари яқинида (ҳозирги Туркия) тонналаб нодир металларни олиб кетаётган яна бир машҳур кема ҳалокатга учраган. Ҳодиса ҳақида маълум бўлган 1982 йилдан бери олимлар Улубурун кемаси ҳалокатининг тафсилотларини ўрганиб келади.
Яқинда бир гуруҳ олимлар, жумладан, Ст.Луисдаги Вашингтон университетининг санъат ва фанлар бўйича археология профессори Майкл Фрачетти ҳайратланарли топилмани аниқлади: кемада топилган қалайнинг тахминан учдан бир қисмини Марказий Осиёда ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида яшаган тоғ чорвадорларининг кичик жамоалари ишлаб чиқарган ва етказиб берган — Ўрта Ер денгизи бўйлаб бозорларга ташилган қалайдан бронза металл ҳосил қилишда фойдаланилган.
30 ноябрь куни Science Advances журналида чоп этилган тадқиқот геокимёвий таҳлиллардаги ютуқлар туфайли амалга оширилган, унда юқори даражадаги аниқлик билан тадқиқотчилар милоддан аввалги давр кемасига ортилган қалайнинг бир қисми Ўзбекистон ҳудудидаги Мушистон конидан, қолган икки қисми қадимги Анатолиядаги Кестел конидан (ҳозирги Туркия) қазиб олинганини аниқлади.
Лекин бу қандай содир бўлгани қизиқ. Ўша даврда Ўрта Осиёнинг кончилик раёнларида йирик саноат маркази ёки империядан узоқда жойлашган тоғ чорвадорларининг кичик жамоалари яшаган. Эрон ва Месопотамия орқали ўтадиган икки жой орасидаги релеф қўпол эди, бу эса тонналаб оғир металларни ўтказишни жуда қийинлаштирарди.
Фрачетти ва бошқа археологлар ва тарихчилар жумбоқ қисмларини бирлаштиришга ёрдам бериш учун жалб қилинган. Уларнинг топилмалари қалайни кичик кончилар жамоасидан Ўрта Ер денгизи бозорига олиб чиқиш учун бир неча босқичларни ўз ичига олган ҳайратланарли даражада мураккаб таъминот занжирини очиб берди.
“Афтидан, маҳаллий кончилар кенг халқаро тармоқларга кириш имконига эга бўлган ва қуруқликдаги савдо ва бошқа алоқа шакллари орқали мазкур жуда муҳим товарни Ўрта Ер денгизигача ўтказишга муваффақ бўлган”, — деди Фрачетти.
Топилмалар 2 минг йилдан ортиқ вақт олдинги ҳаётга қараш имконини беради
Милоддан аввалги 1500 йилга келиб, бронза Евросиёнинг “юқори технологияси”га айланган, қурол-яроғдан тортиб ҳашаматли буюмлар, асбоблар-у идишларгача ундан фойдаланилган. Бронза асосан мис ва қалайдан тайёрланади. Мис жуда кенг тарқалган ва бутун Евросиёда топилган бўлса-да, қалай жуда кам учрайди ва фақат геологик конларнинг ўзига хос турларида топилади.
“Қалайни топиш милоддан аввалги давлатлар учун катта муаммо эди”, — деди Фрачетти.
Улубурун кемасига бронза даврига оид дунёдаги энг йирик хом ашё коллекцияси ортилган эди, у энг юқори сифатли 11 метрик тонна бронза ишлаб чиқариш учун етарли мис ва қалайдан иборат эди. Агар кема денгизда йўқолмаганида, бу металл бронза даврининг деярли 5 000 аскарини қилич билан жиҳозлаш учун етарли бўларди, “кўплаб шароб кўзаларини айтмаса ҳам бўлади”, деди Фрачетти.
Унинг айтишича, мазкур топилмалар Марказий Осиёдан Ўрта Ер денгизигача бўлган сўнгги бронза даври сиёсий иқтисодида муҳим қаттиқ маҳсулотларни ишлаб чиқарган ва улар савдоси билан шуғулланган хилма-хил иштирокчиларни ўз ичига олган мураккаб халқаро савдо операциясини намойиш қилади.
Ўзбекистондаги кичик қишлоқлар ва кўчма чорвадорлар тармоғида ташкил этилган конлардан фарқли ўлароқ, қадимги Анатолиядаги конлар сўнгги бронза даврида Ҳиттетлар империяси назорати остида бўлган.
Ҳозирги тадқиқот натижалари охирги бронза даврида Улубурун кемаси ҳалокати ва Евросиё қалай алмашинуви ҳақидаги ўнлаб йиллар давом этган мунозараларни ҳал қилади. Аммо топилмаларнинг ўрганадиган жиҳатлари ҳали кўп.
Изоҳ (0)