20 февраль куни АҚШ президенти Жо Байден кутилмаган ташриф билан Украинага борди.. Бу воқеа бутун дунёда муҳокама қилинмоқда. “Дарё” мухбири Байден ташрифидан кўзланган мақсад тўғрисида айни пайтда АҚШда бўлиб турган журналист, “Америка овози” телерадиоси мухбири Навбаҳор Имомова билан Zoom тармоғи орқали суҳбатлашди.
Байденнинг яширин тарзда Украинага бориши ва мамлакат президенти Владимир Зеленский билан учрашиши нимани англатади? Бу ташриф Россия-Украина урушида туб бурилиш ясаши мумкинми?
Дунё бўйлаб эътироф этилаётганидек, президент Жо Байденнинг сафари Украинага нисбатан тарихий, ҳам маънан, ҳам сиёсий жиҳатдан мисли кўрилмаган қувватловдир. Бу воқеа Қўшма штатларда ҳам шундай баҳоланмоқда.
Албатта, танқидчилар ҳам бор. Қўшма штатлар ташқи сиёсатининг ашаддий танқидчилари, қолаверса, Украинага нисбатан ҳарбий ёрдам кўпларнинг назарида нотўғри. Салбий баҳоларни ҳам кузатяпмиз. Лекин Америка халқи, айниқса, сиёсий доиралар, ҳам республикачилар, ҳам демократлар жараённи ижобий баҳоламоқда ва таҳлил қилмоқда.
Президентнинг можаро ҳудудларига сафари одатда охирги вазиятгача сир тутилади. Биз – Вашингтондаги медиа аҳли президент Байден Украинага бориши мумкинлигини билар эдик. Буни Оқ уй тасдиқламай келаётганди. Байденнинг Польшага ташрифи икки кун олдин маъқулланганини эшитгандик. Шундан кейинги жараёнда зийрак журналистлар мана шундай воқеа бўлишини кутаётганди.
Сафар тафсилотларига тўхталсак, бу ерда мақсад иккита. Биринчидан, Украина халқини қўллаб-қувватлашини ўша ердан туриб билдириб қўйиш. Ҳатто ўқ овозлари, уруш товуши остида бўлса ҳам. Бу жуда муҳим тимсолий аҳамиятга эга. Яъни АҚШ Украина ҳудудий яхлитлиги ва мустақиллигини қўллаб-қувватлашини намоён этди.
Иккинчидан, ташриф амалий аҳамиятга эга – ярим миллиард долларлик янги ёрдам пакетини эълон қилиш. Жумладан, оғир қуроллар, ўқ-дори билан таъминлашда ёрдам берилаётганини кўрсатиб қўйиш.
Айтишим керак, Америка сиёсий раҳбарлари орасида Байденчалик Украинага кўп борган, Украинани руҳан қувватлаб келаётган лидерлар йўқ. Аниқ биламиз, президент Байден Украинани ўзига яқин тутади ва унга меҳри ўзгача.
Байден ташрифи чоғида АҚШ Украинани қўллаб-қувватлашдан тўхтамаслигини айтди. Америкадаги айрим фаоллар Украинага ҳарбий ва молиявий ёрдам берилишига қарши дедингиз. Кўпчилик норози бўлса, ёрдам тўхтаб қолиши ҳам мумкинми? Урушни қачон тугаши мумкинлиги бўйича халқаро экспертларда қандай прогнозлар бор?
Кўпчилик норози дейишга бизда асос йўқ. Америкада омманинг фикр ва қарашлари оммавий сўровларда таҳлил қилиб борилади. Агар мухолифатнинг, яъни республикачилар – президент Байденнинг ашаддий танқидчиларининг фикрига қулоқ солсак, улар Украинани қўллаб-қувватламаслигимиз керак, демайди. “Украинани қувватлашимиз лозим, Россия агрессор. У ҳақиқатан ҳам Украина ҳудудини босиб олган”, деб айтишади. Лекин ёрдам қандай берилаётганига қаршиликлар бор. Яъни Украинага ёрдамлар шартсиз бўлмаслиги керак дейишади. “Украина қайсидир жиҳатдан Қўшма штатларга боқиманда бўлиб қолмаслиги, қадамини ўйлаб босиши, қўшниси билан келишиб олишга ҳаракат қилиши, етти ўлчаб бир кесиши зарур. Ғарбга суяниб олмаслиги лозим. Дунёнинг бу беқарор ҳудудида бизга яна бир тобе давлат керак эмас, деган дашномлар янграб туради. Норозилар деганда шуларни назарда тутяпман.
Ҳозирда республикачилар Вакиллар палатасида кўпчилик ўринга эга экан, Байденга Украинага ёрдам таклифларини маъқуллатиш олдингига қараганда қийинлашган. Ўтган бир йил ичида демократлар Вакиллар палатасида ҳукмрон эди. Бу ишлар тез-тез битаётганди. Ҳозирга келиб, Вакиллар палатаси республикачилар қўлида. Бу республикачиларни ишонтира олиш учун Оқ уй энди кўпроқ тер тўкиши керак бўлади, дегани.
Умуман олганда, Америка оммаси орасида “биз Украина тарафдоримиз, Зеленскийни қувватлашимиз керак. Россия биринчи навбатда, Украинанинг босиб олинган ҳудудларидан чиқиб кетиши, мамлакат суверенитети таъминланиши шарт. Иккинчи навбатда, Украинанинг қайта тикланиши учун зарур ёрдамларни беришимиз лозим”, деган қараш кучли. Кузатишимизча, бу қаршиларга қараганда устунроқ.
АҚШ сиёсий органлари, айнан Оқ уй, Давлат департаменти, Пентагон ва Конгресс орасида Украинани қўллаб-қувватланиши бўйича якдиллик бор.
Ҳамкорликда, бир давлатнинг бошқа давлатга ёрдам беришида манфаатлар бўлиши табиий. Америка оммасида Украинага берилаётган ёрдамлар эвазига шартлар ҳам қўйилиши керак, деган қараш ҳам борлигини айтдингиз. АҚШ Украинага бераётган ҳарбий ёрдам эвазига қандай шартлар қўймоқда? Бу ҳам жамоатчиликка очиқланадими?
Бу шартлар очиқ. Яъни “Украина демократик йўлдан қайтмаслиги, ҳукумати ҳисобдор бўлиши керак. Мамлакатда ғарбга хос қарорлар қабул қилиниши лозим”, деган шартлар бор. Бу ерда Америка сиёсатчилари бизнинг манфаатлардан келиб чиққан қарорлар қабул қил демайди, лекин уларнинг назарида Украина аллақачон шундай қарорлар қабул қила олади. Украина ғарбга интилмоқда. Энг муҳими, демократик дунёнинг ажралмас қисмига айланиш ҳаракатида.
Ҳозирги Украина авторитар сиёсат ва диктатура бошқарувларига қарши. Атрофдаги давлатлардан фарқли бир жамиятга, бир тузумга айланмоқчи. Хусусан, Россиядан фарқли бўлишга уриняпти. Ва Россиянинг назорати ва босимларидан қутулишга ҳаракат қилмоқда. Украина узоқ муддатда НАТОга кириши мумкин. Яқин муддатда Европа иттифоқига қўшилиш учун ҳаракатларини қувватлаши керак. НАТО яқин орада Швеция ва Финляндия ҳисобига кенгаяр экан, ундан кейин Украинани олиб кириш ҳаракатлари бўлади. Вашингтонда Украина тарафдорлари, сиёсий доиралар мана шундай тарғибот олиб боради.
Европа ва Россия орасидаги Украинадек давлатнинг либераллашуви албатта, Америка хавфсизлиги учун ҳам хизмат қилади.
Яна Украинада коррупцияга қарши курашиш кучайиши керак, деган талаблар бор. Украинани қайта қуриш ҳақида ҳам гап кетмоқда, шундай режалар мавжуд. Ғарб бу йўлда янгича “Жорж Маршалл” режаси билан чиқади. “Буни амалга ошириш учун Украина юлғичликка қарши курашиш керак, тизим шаффофланиши, инсон ҳуқуқлари ҳурмат қилиниши, қонун устувор бўлиши керак. Сиёсий органлар бир-биридан мустақил бўлиши лозим. Бунда энг асосий ишни Украина халқининг ўзи қилади. Биз Украина халқини қувватлаймиз. Бу йўлда биз аниқ натижалар кўришимиз керак”, деган талаблар бор. Бу шартлар ҳар куни янграмаса-да, лекин албатта бор.
Ҳозир биринчи навбатда Украинани урушдан чиқариш ҳақида гапирилади. Вашингтон уруш қачон тугашини, қачон музокара столига ўтириб, келишиб олиниши мумкинлигини Киевнинг ўзига ҳавола қилган. Айни пайтда Зеленский нима деса, Вашингтон қўллаб-қувватлаяпти.
Исломбек Умаралиев суҳбатлашди
Изоҳ (0)