8 февраль санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан “Сталиндан кейинги иккинчи одам” — Маленковнинг ҳокимиятдан четлатилиши, боши танасидан жудо этилган Шотландия қироличаси ҳамда Канадада тўқнашган икки поездга оид фактлар ўрин олган.
“Сталиндан кейинги иккинчи одам” — Маленковнинг ҳокимиятдан четлатилиши
1955 йил 8 февраль куни Георгий Маленков қуролланишни қисқартириш ва халқ истеъмоли товарларини ишлаб чиқаришни ошириш борасидаги ташаббуслари учун СССР Вазирлар Кенгаши раиси лавозимидан истеъфога чиқарилган эди.
Георгий Маленковнинг ҳокимият тепасига келиб қолиши — Сталин томонидан 1930 йилларда амалга оширилган кадрларни тозалаш ишлари натижасидир. Ўзининг сиёсий рақибларини йўқотиш орқали Сталин авлодлар алмашинувини амалга оширган. У ўз атрофида инқилобгача на сиёсий мафкура, на хизматлари билан ортиқча юк бўлмаган фидойи ижрочиларни кўришни хоҳлаган. Ушбу талабларга оренбурглик Георгий Маленков жавоб берарди.
Маленков Қизил армияда сиёсий бўлимда котиб бўлиб ишлаган. Миш-мишларга кўра, у яхши ўқ уза олмаган ва от минишни эплолмаган, аммо канселярия ишларида ўзини кўрсата олган. Бошқа партиядошлари жанг қилган вақтда СССРнинг бўлажак муҳим амалдори фронт ортида қоғозларни кўчириш орқали карерасини бошлаганди.
1920 йилларда Маленков ўзини ҳукумат ва сўл мухолифат ўртасидаги бўлинишдан силкитган партия сафлари поклиги учун курашчи ролида топган. Сўллар мабғлубиятидан кейин Георгий талабалар ишончлилигини текшириш бўйича комиссия фаолига айланган. Бир лавозимдан бошқасига сакраш орқали у кўтарилишни давом этган, 1929 йилда Маленковни “халқлар отаси”га таништиришган: бу вақтга келиб у 27 ёшда эди.
1930 йилда Маленков карера зинасидан кўтарилиб, кадрлар иши билан шуғулланган: партиянинг юқори лавозимлари учун истиқболли бошқарувчиларни қидириб, уларни лавозимга илгари сурган. Бу лавозимда у “Катта террор”га дуч келган ва 1937 йил кузида НКВД раҳбари Николай Ежов ҳамроҳлигида Арманистонга борган. Ташриф якуни бўйича барча маҳаллий раҳбарлар ва партиянинг юзлаб аъзолари қўлга олинган.
Маленков кейинги воқеалар ривожига ҳам осонликча аралашиб кетган. 1938 йилда Сталин “Катта террор”дан ҳафсаласи пир бўлганида у НКВД раҳбарлигига Лаврентий Берияни тайинлаш таклифини билдирган. Бир неча ойдан кейин Берия ва Маленков Сталиннинг буйруғи билан Ежовни ҳибсга олган. Таъкидлаш керакки, бу бевосита Маленковнинг кабинетида содир бўлганди.
Берия НКВД раҳбарига айлангач, улар ўртасидаги алоқа узилиб қолмаган — шу орқали дўстона бўлмаган, аммо Сталин СССРида икки оғир вазнли амалдорнинг тактик иттифоқи юзага келган. 1939 йилдан бошлаб Маленков совет ҳокимиятининг юқори эшелонига кўтарилган. 1946 йилда Маленков ўзининг энг юқори чўққисига чиққанида Сиёсий бюрога киритилади ва уни лавозимдан олишларига бир баҳя қолади. Ички тергов унга ишониб топширилган авиазаводлар носоз техникалар чиқарганини аниқлаганди.
Партиянинг бошқа етакчилари бундай айбловлар билан осонликча отилиб кетиши мумкин эди, аммо Маленков ҳолатида Сталин ярим йилдан кейин уни яна лавозимга қайтариш билан чекланади. Унинг омон қолишига Берия ёрдам берган деган гап-сўзлар мавжуд.
Сталиннинг ўлимидан кейинги икки йил — Маленков тақдирининг энг юлдузли онлари ҳисобланади. Ҳокимият тепасига келган амалдор туб ислоҳотларни ўтказиш таклифи билан чиқади: биринчи навбатда шахсга сиғинишдан воз кечиш, иқтисодий ислоҳотларни ўтказиш, партия аппарати таъсирини оддий ҳокимият органларига бериш.
Собиқ кадрлар бўйича раҳбар бўлган Маленков олдини олиш имкони бўлса-да, партия бюрократияси билан келишмай қолади: у юқори мартабали амалдорларни Кремл стандартлари бўйича овқатланиш ва даволаниш каби имтиёзлардан маҳрум этади. Ҳисобдан ташқарида бўлган қўшимча пул мукофотлари тугатилади.
Партиядошларининг норозилигидан Никита Хрушчёв фойдаланиб қолади. Совет Иттифоқи Коммунистик партияси раҳбарига айланган Хрушчёв куч тўплаб, Маленковга ҳужум қилган. Икки қутбли ҳокимият пайдо бўлади: Маленков вертикал ижрочи раҳбарига айланган бўлса, жойларда Хрушчёв томонидаги партия кланлари бошчилик қиларди. Вазиятга ички ишлар барҳам бериши мумкин эди, аммо Сталиннинг ўлимидан тўрт ой ўтиб Маленков Берия билан узоқ муддатли иттифоқини якунлаган. У ҳибсга олиниб, отиб ташланади, Вазирлар кенгаши раиси бир томондан даҳшатли рақибидан қутулган бўлса, бошқа томондан Хрушчёв қаршисида иттифоқчисиз қолганди.
1955 йил январда Маленков партия пленумида танқид остига олинади, 8 февралда эса унинг ўрнига Вазирлар маҳкамаси раиси этиб Николай Булганин тайинланган.
Боши танасидан жудо этилган Шотландия қироличаси
1587 йил 8 февраль куни Шотландия қироличаси ва инглиз тахтига номзод Мария Стюарт Фотерингей қасрида қатл этилганди.
Мария Стюарт 1542 йил 8 декабрь куни Шотландия қироли Яков V ҳамда француз маликаси Мария де Гиз оиласида дунёга келган. У туғилганидан 6 кун ўтиб, отаси вафот этган. Қиролнинг Мариядан бошқа қонуний фарзанди йўқ эди. Стюартлар аждоди бўлган биринчи қирол Роберт II нинг ҳам бирор эркак авлоди қолмаган ва шу сабабли Мария Стюарт Шотландия қироличаси этиб тайинланган. Чақалоқ қироличага граф Жеймс Гамилтон регентлик (муваққат қирол) қилган. 1543 йил 9 сентябрь куни унга Стерлинг қасрида тож кийдирилган.
Лондон Яков V вафотидан ва унинг қизи дунёга келганидан хабар топгач, Генрих VIII ҳали кичкина ўғли Eduард учун уни келин қилишга қарор қилади. 1543 йил июлда Гринвич битими имзоланган бўлиб, унга кўра, Мария инглиз тахти меросхўри Eduарднинг рафиқасига айланиши керак эди. Аммо Генрих VIII бундан қаноат қилмасдан, болани дарҳол топширилишини талаб қилган. Аммо шотландлар бунга рози бўлмаган, айниқса, қироличанинг онаси кескин қаршилик кўрсатган. Шундан кейин Генрих муросага бориб, Мариянинг 10 ёшда топширилишига рози бўлган.
Мария бир Холируд, бир Стирлинг қасрларида ўзининг тўрт нафар тенгдоши билан ўйин-кулги қилиб улғаяди. Улар Шотландиядаги энг яхши оилалардан танлаб олинганди: Мери Флеминг, Мери Битон, Мери Левингстон ва Мери Сетон.
Шу билан бирга, Англия ва Шотландия ўртасидаги вазият кескинлашишни давом этган. Шотландиянинг ички муаммолари етарлича эди: калтолик ва протестантлар ўртасида мунтазам можаролар юзага келарди. 1546 йил 29 май куни бир гуруҳ радикал протестантлар кардинал Битонни ўлдиради ва Сент-эндрюс қасрини эгаллаб олади. Шотланд ҳукумати вазиятни бартараф эта олмаган ва Франциядан ёрдам сўраб, мурожаат қилган. Француз қўшинлари 1547 йил бошида Шотландияга етиб келган ва протестантларни Сент-Эндрюсдан қувиб чиқарган. Бунга жавобан инглиз армияси инглиз—шотланд чегарасини кесиб ўтиб, уларни тор-мор келтиради.
Шотланд армияси мағлубиятидан кейин Мария де Гиз қизини яна яширишга мажбур бўлади. Мария Стюарт Стирлинг қасридан кутилмаганда изсиз йўқолади, ҳатто унга энг яқин бўлган инсонлар ҳам унинг қаердалигини билмасди. Содиқ хизматкорлар кечаси болани Incҳмехом черковига олиб борган. Мария Ментит кўли ўртасидаги оролга қайиқда етказилганди.
Бу вақтга келиб Франция тахтига Англияга қарши курашни батамом ҳал этиш кайфиятида бўлган Генрих II ўтиради. Унинг таклифи билан 1548 йил 7 июнь куни Мария Стюарт ва шаҳзода Франсискнинг никоҳи тўғрисида битим имзоланади.
Ўша йилнинг 7 августида эндигина 5 ёшга тўлган Мария Францияга йўл олган. Бўлажак қироличани олиб кетишга келган кема Генрих томонидан жўнатилган эди. Францияга Мария билан бирга унинг энагаси Жейн Синклейр, Жейн Флеминг (тарбиячиси), тўрт дугонаси ва Яков V нинг никоҳсиз туғилган ўғиллари — уч нафар ака-укаси йўл олган.
1559 йил 10 июлда Генрих II вафот этади ва Франция тахтига Франсиск II ўтирган. Мария Стюарт бир вақтнинг ўзида Франция қироличасига айланган. Уларнинг бошқаруви узоқ давом этмаган, чунки қиролнинг саломатлиги яхши эмасди. 1560 йил июнда Шотландиядан келган элчи она қиролича Мария де Гиз, кўп ўтмай Франсиск II вафоти ҳақида хабар беради.
Мария Стюарт Францияни тарк этишга мажбур эди. 12 йил давомида ушбу мамлакатда яшаган қиролича уни тарк этишни истамаган, аммо унинг бошқа иложи йўқ эди.
Мария Шотландияга қайтганидан кейинги дастлабки уч йилни деярли тинч ўтказган. Бу вақтга келиб қироличанинг янги никоҳи мавзуси кўтарилган. Унинг қўлини кўплаб Европа монархлари сўраб келарди (Франция, Швеция, Дания қироллари, Австрия эрсгерсоги). Куёвлар орасида энг мақбули Дон Карлос — Испания қироли Филипп II нинг ўғли ҳисобланган. Бу борадаги музокаралар Англияни хавотирга солган: Елизавета II испан никоҳидан воз кечиш учун Марияни ўзининг меросхўри дея тан олиш таклифини ҳам билдирган.
Генрих VII авлоди бўлган Мария Стюарт исмидан фитначилар Елизавета I га қарши мунтазам фойдаланган. 1586 йилда Елизаветанинг вазири Френсис Уолсингем ва қамоқхона нозири Эмиас Паулет иштирокида Мария Стюарт католиклар кучининг агенти Энтони Бабингтон билан эҳтиётсизлик ёзишмаларига жалб этилади. У Елизавета I ни ўлдириш борасидаги ғоясини билдирган, аммо фитна фош этилган ва ёзишма инглиз қироличасининг қўлига тушиб қолган. Мария Стюарт суд қаршисига чиқиб, ўлимга ҳукм этилган. 1587 йил 8 февраль куни Мария Стюарт Фотерингей қасрида қатл этилган.
Канадада юк ва йўловчи поезд тўқнашуви
1986 йил 8 февраль тонгида Канаданинг Хинтон шаҳри яқинида Canadian National Railway компаниясининг юк поезди VIA Rail компаниясининг йўловчи ташувчи поезди билан тўқнашиб кетганди. Фожиа оқибатида 23 киши ҳалок бўлган — бу Дугалддаги поездлар тўқнашувидан кейинги Канада тарихидаги энг ҳалокатли ҳисобланади.
Эрта тонгда Эдмондон шарқидаги Жаспер станциясидан VIA Rail компаниясига тегишли йўловчи поезди йўлга чиқади. У 2 та ўзаро бирлаштирилган йўловчи поездидан иборат эди: Super Continental ва Skeena. Super Continental Ванкувердан, Skeena эса Принс-Рупертдан ҳаракалатланган. Жаспертда эса биринчи поездга иккинчиси бириктирилган, шундан сўнг ҳосил бўлган таркибга қўшимча вагонлар уланган. Шу орқали поезд 3 та тепловоз ва 11 вагондан таркиб топган, унинг ичида 115 йўловчи бор эди.
Унга қарама-қарши йўналишда Эдсондан Canadian National Railway компаниясининг 413-сонли поезди ҳаракатланган. Таркиб 3 та тепловоз ва 114 та вагондан иборат бўлиб, 11 616 тоннали поезд узунлиги 1 867 метрни ташкил этган.
Соат 08:29 да диспетчер Дейлхерстдаги йўл кўрсаткични йўловчи поезди жанубий йўлда ҳаракатланадиган қилиб ўзгартирган. Бир вақтнинг ўзида юк поезди учун чиқиш сигнали ёпилган — учта қизил, унгача бўлган 4,15 километр йўлда огоҳлантирувчи чироқлар ҳам ёнган. Аммо CN компаниясининг юк поезди соатига 80 километр тезликда ҳаракатлангани сабаб секинлашиш ўрнига тезлигини соатига 95 километргача оширган.
Дейлхерстдаги йўл кўрсаткич бир дақиқа олдинроқ ўзгартирилганида ҳам ҳалокатнинг олдини олиш мумкин бўларди. Аммо бу содир бўлмаган ва соат 08:40 да юк таркиби катта тезликда тақиқловчи сигналларга қарамай, чиқиш светофоридан ўтиб кетган ва 387 метр йўл босиб, йўловчи поезди билан тўқнашган.
Тўқнашув зарби оқибатида тепловозлар бутунлай яксон бўлган, уларнинг ичида бўлган локомотив бригадалари эса шу заҳоти ҳалок бўлганди. Баклардан оққан ёнилғилар сабаб ёнғин юзага келган ва у йўловчи поездига тарқалган. Ҳайратланарли даражада юзага келган инерсия кучи юк вагонларини йўловчи таркибига отиб юборган.
Ҳодиса оқибатида 18 йўловчи ҳалок бўлган, қуббали вагон эса темирйўл изида ағдарилиб, юк вагонларидан бирига шикаст етказган ва яна бир йўловчининг ўлимига сабабчи бўлган. Юк вагонлари ичида бўлган донлар сочилиб, оловнинг тарқалишини бироз камайтирган. Агарда юк поезди таркибидаги вагонларда нефть маҳсулотлари бўлганида қурбонлар сони анча кўп бўларди. Умумий ҳисобда ҳодиса оқибатида 76 вагонга зарар етган.
Изоҳ (0)