Хитой томонидан блокада ўрнатилган тақдирда, Тайваннинг электр генерация қилиш қуввати кескин камайиб кетади. Бу эса оролда тўлиқ блекоутга сабаб бўлиши мумкин. Мазкур прогноз Қўшма Штатларда жойлашган нуфузли таҳлил маркази томонидан билдирилди. Экспертлар бундай хулосага эҳтимолий можароларнинг натижасини турли стратегия ва тактикаларни қўллаш орқали тахмин қилиш имконини берувчи War games (уруш ўйинлари) симуляцияси орқали келишди.
“Энергия Тайваннинг ташқи таъсирларга қарши энг заиф нуқтасидир”, дейилади Вашингтонда жойлашган Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази (CSIS) ҳисоботида. Мутахассислар орол энергияга бўлган эҳтиёжининг мутлақ катта қисмини импорт орқали таъминлашини алоҳида таъкидлаган.
Ҳужжатда айтилишича, Хитой орол блокадаси билан чекланмай, Тайваннинг электр инфратузилмасига ҳам ҳужум қилиши мумкин. Бундай усулни Россия Украинага қарши қўллаган ва натижада қисман муваффақиятга эришган эди.
“Умумий электр ишлаб чиқариш блокададан олдинги даражанинг 20 фоизигача тушиши мумкин. Бундай шароитда бутун ишлаб чиқариш кўрсаткичлари қулайди. Бу эса жаҳон иқтисодиёти учун муҳим бўлган компьютер чиплари таъминотига ҳам таъсир кўрсатади”, дейилади ҳисоботда.
Мазкур хулоса Тайванга нисбатан блокада сценарийси симуляция қилинган 26 та ўйин асосида шаклланган. Экспертларнинг фикрича, блокада Пекин учун жозибадор вариант бўлиб, Тайванни “материк билан қайта бирлашишга” мажбурлайди. Энг муҳими, буни қиммат ва рискларга тўла амфибия (қирғоққа қўшин тушириш) амалиётисиз бажариш имконини беради.
CSIS тадқиқотчилари ҳар бир сценарийда турли хил омилларни уйғунлаштириб чиқди. Бу учун 20 ҳафталик уруш жараёни симуляция қилинди. Масалан, блокаданинг энг оддий даражаси Хитой Соҳил қўриқлаш хизмати ходими томонидан текширув амалиёти ўтказишдан иборат. Энг мураккаб версия эса АҚШ ва Япония базаларига ракета ҳужумларини ўз ичига олган тўлиқ миқёсли уруш ҳаракатларини тақлид қилади.
Бундан ташқари, Тайван инфратузилмаси, босқинга қарши мудофаани мустаҳкамлаш, Хитой ракеталарининг роли, Вашингтон ва Токио Тайванни ҳимоя қилиш-қилмаслиги кабилар ҳам кўриб чиқилган.
Ҳужжатга кўра, энг қўрқинчли сценарийда ҳам АҚШ Хитой материгидаги аэродромларга ҳужум қилмаган. Бу эса хитойликларга ўз ҳаво кучларини қирғоқбўйи аэродромларига жойлаштириб, улардан эркин фойдаланиш имконини берган. Бундан ташқари, Хитой ҳарбий денгиз кучларининг омон қолиш имконияти ҳам анча юқори бўлган. Боиси улар зарур вақтда портлар ёки қирғоқ яқинидаги ҳудудлардан бошпана топа олган.
Ушбу ўйинда АҚШ ва Тайван жами 33 та ҳарбий кема, жумладан иккита авиаташувчидан айрилган. Бундан ташқари улар, 153 та савдо кемасини ҳам йўқотган.
Аммо АҚШ Тайванга нисбатан қатъийроқ позицияни эгаллаган яна бир сценарийда Тайван энергетик барқарорликни сақлаб қолди. Боиси Қўшма Штатлар йирик сондаги савдо кемаларини сафарбар этиб, уларни орол таъминоти учун сафарбар қилди. Натижада аҳолининг асосий эҳтиёжларини қондириш учун етарли даражада электр ишлаб чиқарилди. Аммо бу ҳаммаси эмас. Америкаликлар можарога фаол аралашгани боис, Хитойнинг ҳам ҳавода, ҳам денгиздаги йўқотишлари кескин ошди.
Ҳисоботнинг қизиқ жиҳати шундаки, 26 та ўйинидан бештаси “эркин” бўлиб, унда иштирокчиларга эскалацияни кучайтириш, пасайтириш ёки можарони тугатиш учун музокаралар йўлини танлаш имконияти берилди.
CSIS қайд этишича, кўпчилик иштирокчилар эскалацияни кучайтириш борасида иккиланган. Шунга қарамай, улар тез-тез кичик қадамлар орқали таранглик даражасини оширган ва бу орқали қарши томонга сигнал юборган. Натижада рақиб ҳам эскалацияси билан жавоб қайтарган. Бешала ўйиннинг барчасида денгиз кучлари бир-бирига қарши жангга киришиб, йўқотишларга учраган.
Блокада Тайван учун оғир сценарий бўлса-да, бу барчаси тугашини англатмайди. Экспертлар фикрича, қамалнинг натижаси кўп жиҳатдан Тайван ва АҚШ йирик сондаги савдо кемалари ва уларнинг экипажларини сафарбар эта олиш қобилиятига боғлиқ. Воқеалар бундай ривож олган тақдирда, оролнинг энергияга бўлган эҳтиёжларини қондириш учун муҳим бўлган суюлтирилган газ танкерлари фавқулодда муҳим рол ўйнайди.
Бундан ташқари, ҳукуматлар тижорий суғуртачилар уруш зоналаридан қочган тақдирда, уларнинг ўрнини босувчи давлат суғурта тизимини ҳам йўлга қўйиши керак. Қолаверса, transshipment (юкни бошқа кема орқали қайта ташиш) ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлади. Соддароқ айтганда, аксарият савдо кемалари блокадани ёриб ўта олмайди. Бироқ уларнинг юки япон портларига туширилиб, Тайванга борадиган кемаларга қайта жойланиши мумкин.
Тайван, шунингдек, импорт қилинган энергияга қарамлигини камайтириши мумкин. Бунинг учун нефть, газ ва кўмир захираларини кўпайтириш, ҳатто май ойида ёпилган сўнгги атом электр станциясини ҳам қайта ишга тушириш керак бўлади. Шу билан бирга, оролнинг электр тармоғи мустаҳкамлаш, трансформатор ва бошқа шу каби эҳтиёт қисмларини ҳам ғамлаб қўйиш тақозо қилинади.
АҚШ эса 1948 йили Берлинда йўлга қўйилганидек ҳаводан ёрдам амалиётини бошлаши мумкин. Бу Тайваннинг барча эҳтиёжларини тўлиқ қондира олмаса-да, “орол аҳолисининг жанговар руҳиятига ижобий таъсир кўрсатиши ҳамда вақтдан ютишга ёрдам бериши мумкин”.
Алалоқибат, энг муҳим қадамлардан бири бу дипломатия имкониятини сақлаб қолишдир. Тайваннинг қамал этилиши ҳамда можарога Вашингтоннинг ҳам аралашиши глобал иқтисодиётни вайрон қилиши мумкин. Бу эса, энг аввало, Хитой ва АҚШ иқтисодиётларига оғир зарба бўлади.
Изоҳ (0)