“Муҳожирлик бошингизга тушмас экан, Ватан нималигини билолмайсиз” — Навбаҳор Имомова Америкадаги диаспоралар ҳақида гапирди

“Дарё” интернет-нашри Тошкент шаҳри ҳокимлиги қошидаги Жамоатчилик кенгаши билан биргаликда “Маҳалла. Муаммо. Мулоҳаза” лойиҳасини тақдим этиб келмоқда. Лойиҳанинг 17-сони мавзуси “Америкада Ўзбекистон овози” бўлиб, дастур меҳмони сифатида “Америка овози” журналисти Навбаҳор Имомова таклиф этилди.

— Ҳозир Нью-Йоркда “Маҳалла USA” деган ноҳукумат ташкилот бор. У ватандошларнинг йиллар давомида орттирган иммигрант сифатидаги тажрибасига асосланган муассаса ҳисобланади. Унинг қошида ҳатто ўзбек тилини ўргатадиган мактаблар, тўгараклар бор. У ҳам маданият, ҳам бизнес маркази, ўзбекистонликларни нима қийнаса, ватандошлар йиғилиб ўша масалаларни муҳокама қиладиган бир макон саналади. Улар ҳам аста-секинлик билан ўз йўлини топишга ҳаракат қиляпти. Чунки бир-биридан мураккаб шахсларни, яъни ватандошларни бирлаштириш осон эмас. Ҳар бир ватандош бу ташкилотда ўзича бирор нимани кўради, таклиф-мулоҳазаларини олиб келади.

Биламан, Ўзбекистонда “ватандош” деган сўзни “фуқаро” сўзи билан синоним сифатида кўришади. Лекин ватандош деган калиманинг асосида чет элга чиққандан кейинги ҳаёт туради. Сиз иммигрантга айланмас экансиз, Ватан нима эканлигини билмайсиз. Чунки ташқарига чиқмагунингизча сиздан ҳеч ким: “Сен кимсан? Қаердансан? Қай жамиятнинг фарзандисан? Дининг нима?” — деб сўрамайди. Мана шу саволларга жавоб беришни ўрганган одам — ватандош. Ўзига ўхшаган ватандошларни бир даврага тўплаб, ўзаро манфаатлар учун курашишни, ҳаракат қилишни йўлга қўйган одамлар — ватандошлар гуруҳи. Бу ҳамма учун мураккаб кечган, аслида.

Ўзбекистонда, масалан, 20 йил олдин ватандошлар маиший, ўта шахсий масалаларни ҳал қилиш билан банд, асосий эътибори тирикчиликда эди. “Америкага келдим, оиламга ёрдам беришим керак, илдиз отишим, фарзандларимни катта қилишим ва албатта, ҳужжатли ишларни ҳал қилиб Америкада доимий яшаш ва ишлаш ҳуқуқига эга бўлишим керак”, деб ўйлашган. Шу йўсинда, аста-секинлик билан қатор ташкилотларга асос солинди, лекин кўпини эплай олишмади. Чунки тажриба етишмади, бирлашиш, бир ёқадан бош чиқариш қийин, ҳамма ўз томонига тортди ва мана ҳозир Нью-Йорк, Нью-Жерси штатларини бирлаштирувчи шундай ташкилот (“Маҳалла USA” назарда тутиляпти — таҳр.) бор. 

Бундан ташқари, Америка–Туркистон ассоциацияси деган қадим бир ташкилот бор. Унинг тарихи 1950 йилларга бориб тақалади ва бу ташкилотга асос солганлар учун Ўзбекистонни мустақил давлат сифатида кўриш муҳим бўлган. Улар қайсидир даражада миссияни бажариб бўлишди, уларнинг авлодлари ҳозир туб маънода америкаликлар. Энди шу кекса авлоднинг ўрнини бошқалар эгаллаб миссияни янгиламаса, ташкилотнинг келажаги ҳам сўроқ остида қолади. Лекин “Маҳалла USA” — грин-кард лотореясини ютиб, Америкага бориб жойлашиб, ўтган 15–20 йилда оёққа турган ўзбекистонликларнинг ташкилоти. Маҳалла деган тушунча уларда ҳам бор ва улар асталик билан маданий тўдалардан сиёсий манфаатлар учун ҳам кураша оладиган органларга айланмоқда. Ана шундагина диаспора бўла олиш мумкин. 

Мен диаспора деган сўзни, айниқса, ўзбекистонликлар, умуман, марказий осиёликларга нисбатан жуда эҳтиёткорлик билан қўллайман. Чунки Америкада яшовчи марказий осиёлик иммигрантлар орасидаги динамикани ўргансангиз, у ҳамон жуда маданий, яъни одамларни фақат маданият бирлаштириб турибди. Лекин сиз бирлашиб сиёсий мақсадлар йўлида ишлай бошласангиз, диаспорага айланасиз. Масалан, Америкада яҳудий, украин, Болтиқбўйи давлатлари диаспораси, озарбайжон, арман диаспоралари бор. Улар штатларнинг парламентлари, қонунчилик органлари ва Конгресс билан ўз сиёсий мақсадларини амалга ошириш йўлида ишлайди, тарғибот олиб боради. Вашингтонда ёки штатларнинг марказида ушбу диаспораларнинг вакиллари бор. Улар айтишади, биз Арманистон билан сиёсатда мана бундай омилларга урғу беришни хоҳлаймиз, биз Озарбайжон билан муносабатларда мана бу жиҳатларга эътибор беришни истаймиз, деб. Ҳатто ишчилар ким тайинланишига ҳам улар хўжайинлик қилишга ҳаракат қилишади. Мана бу — диаспора. 

Ўзбекистонликларда ҳали том маънода диаспора эмас, интилиш бор. Яъни ўзбекистонлик муҳожирлар Ўзбекистон–Америка алоқалари серқирра бўлишидан, бизнес алоқалари, илм-фан, маданий, сиёсий ҳамкорлик ҳам тўғри йўлдан кетишидан манфаатдор. Буни ижобий томонга ҳаракат, прогресс деса бўлади, умуман олганда, ишлар ёмон эмас, — дейди “Америка овози” журналисти.