“Muhojirlik boshingizga tushmas ekan, Vatan nimaligini bilolmaysiz” — Navbahor Imomova Amerikadagi diasporalar haqida gapirdi

“Daryo” internet-nashri Toshkent shahri hokimligi qoshidagi Jamoatchilik kengashi bilan birgalikda “Mahalla. Muammo. Mulohaza” loyihasini taqdim etib kelmoqda. Loyihaning 17-soni mavzusi “Amerikada Oʻzbekiston ovozi” bo‘lib, dastur mehmoni sifatida “Amerika ovozi” jurnalisti Navbahor Imomova taklif etildi.

— Hozir Nyu-Yorkda “Mahalla USA” degan nohukumat tashkilot bor. U vatandoshlarning yillar davomida orttirgan immigrant sifatidagi tajribasiga asoslangan muassasa hisoblanadi. Uning qoshida hatto oʻzbek tilini oʻrgatadigan maktablar, toʻgaraklar bor. U ham madaniyat, ham biznes markazi, oʻzbekistonliklarni nima qiynasa, vatandoshlar yigʻilib oʻsha masalalarni muhokama qiladigan bir makon sanaladi. Ular ham asta-sekinlik bilan oʻz yoʻlini topishga harakat qilyapti. Chunki bir-biridan murakkab shaxslarni, yaʼni vatandoshlarni birlashtirish oson emas. Har bir vatandosh bu tashkilotda oʻzicha biror nimani koʻradi, taklif-mulohazalarini olib keladi.

Bilaman, Oʻzbekistonda “vatandosh” degan soʻzni “fuqaro” soʻzi bilan sinonim sifatida koʻrishadi. Lekin vatandosh degan kalimaning asosida chet elga chiqqandan keyingi hayot turadi. Siz immigrantga aylanmas ekansiz, Vatan nima ekanligini bilmaysiz. Chunki tashqariga chiqmaguningizcha sizdan hech kim: “Sen kimsan? Qayerdansan? Qay jamiyatning farzandisan? Dining nima?” — deb soʻramaydi. Mana shu savollarga javob berishni oʻrgangan odam — vatandosh. Oʻziga oʻxshagan vatandoshlarni bir davraga toʻplab, oʻzaro manfaatlar uchun kurashishni, harakat qilishni yoʻlga qoʻygan odamlar — vatandoshlar guruhi. Bu hamma uchun murakkab kechgan, aslida.

Oʻzbekistonda, masalan, 20 yil oldin vatandoshlar maishiy, oʻta shaxsiy masalalarni hal qilish bilan band, asosiy eʼtibori tirikchilikda edi. “Amerikaga keldim, oilamga yordam berishim kerak, ildiz otishim, farzandlarimni katta qilishim va albatta, hujjatli ishlarni hal qilib Amerikada doimiy yashash va ishlash huquqiga ega boʻlishim kerak”, deb oʻylashgan. Shu yoʻsinda, asta-sekinlik bilan qator tashkilotlarga asos solindi, lekin koʻpini eplay olishmadi. Chunki tajriba yetishmadi, birlashish, bir yoqadan bosh chiqarish qiyin, hamma oʻz tomoniga tortdi va mana hozir Nyu-York, Nyu-Jersi shtatlarini birlashtiruvchi shunday tashkilot (“Mahalla USA” nazarda tutilyapti — tahr.) bor. 

Bundan tashqari, Amerika–Turkiston assotsiatsiyasi degan qadim bir tashkilot bor. Uning tarixi 1950-yillarga borib taqaladi va bu tashkilotga asos solganlar uchun Oʻzbekistonni mustaqil davlat sifatida koʻrish muhim boʻlgan. Ular qaysidir darajada missiyani bajarib boʻlishdi, ularning avlodlari hozir tub maʼnoda amerikaliklar. Endi shu keksa avlodning oʻrnini boshqalar egallab missiyani yangilamasa, tashkilotning kelajagi ham soʻroq ostida qoladi. Lekin “Mahalla USA” — grin-kard lotoreyasini yutib, Amerikaga borib joylashib, oʻtgan 15–20 yilda oyoqqa turgan oʻzbekistonliklarning tashkiloti. Mahalla degan tushuncha ularda ham bor va ular astalik bilan madaniy toʻdalardan siyosiy manfaatlar uchun ham kurasha oladigan organlarga aylanmoqda. Ana shundagina diaspora boʻla olish mumkin. 

Men diaspora degan soʻzni, ayniqsa, oʻzbekistonliklar, umuman, markaziy osiyoliklarga nisbatan juda ehtiyotkorlik bilan qoʻllayman. Chunki Amerikada yashovchi markaziy osiyolik immigrantlar orasidagi dinamikani oʻrgansangiz, u hamon juda madaniy, yaʼni odamlarni faqat madaniyat birlashtirib turibdi. Lekin siz birlashib siyosiy maqsadlar yoʻlida ishlay boshlasangiz, diasporaga aylanasiz. Masalan, Amerikada yahudiy, ukrain, Boltiqboʻyi davlatlari diasporasi, ozarbayjon, arman diasporalari bor. Ular shtatlarning parlamentlari, qonunchilik organlari va Kongress bilan oʻz siyosiy maqsadlarini amalga oshirish yoʻlida ishlaydi, targʻibot olib boradi. Vashingtonda yoki shtatlarning markazida ushbu diasporalarning vakillari bor. Ular aytishadi, biz Armaniston bilan siyosatda mana bunday omillarga urgʻu berishni xohlaymiz, biz Ozarbayjon bilan munosabatlarda mana bu jihatlarga eʼtibor berishni istaymiz, deb. Hatto ishchilar kim tayinlanishiga ham ular xoʻjayinlik qilishga harakat qilishadi. Mana bu — diaspora. 

Oʻzbekistonliklarda hali tom maʼnoda diaspora emas, intilish bor. Yaʼni oʻzbekistonlik muhojirlar Oʻzbekiston–Amerika aloqalari serqirra boʻlishidan, biznes aloqalari, ilm-fan, madaniy, siyosiy hamkorlik ham toʻgʻri yoʻldan ketishidan manfaatdor. Buni ijobiy tomonga harakat, progress desa boʻladi, umuman olganda, ishlar yomon emas, — deydi “Amerika ovozi” jurnalisti.