Иқтисодиёт ва аҳоли сонининг ўсиши билан Марказий Осиё мамлакатлари ўз ривожланиши учун кўпроқ энергияга муҳтож. Минтақада иқлим ўзгаришининг кучайиб бораётган таъсири мамлакатлар углерод чиқиндиларини сезиларли даражада камайтириши, тоза ва қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишни тезлаштириши кераклигини англатади.
Осиё тараққиёт банки (ОТБ) CAREC (Марказий Осиё Минтақавий Иқтисодий Ҳамкорлиги) «Энергетика истиқболи 2030» ҳисоботида мамлакатлардаги энергетика манзараси ва бозор тенденцияларини, минтақавий ҳамкорликка ҳисса қўшаётган мамлакатлар ва ривожланиш шерикликларини таҳлил қилиш орқали минтақанинг энергетика келажагини танқидий баҳолади (пдф).
Нашр Марказий Осиё ва Кавказ мамлакатлари, шунингдек, уларга қўшни бўлган Мўғулистон, Покистон ва Хитойга эътибор қаратади.
Қуйида Марказий Осиё ва CAREC минтақасининг бошқа мамлакатлари учун энергия истиқболлари ҳақида бешта факт келтирилган.
CAREC минтақасида энергияга бўлган талаб (Хитойдан ташқари) 2030 йилга бориб 30 фоиздан ортиқ ўсади
2020 йилда CAREC мамлакатларида энергияга талаб (Хитойдан ташқари) 204 миллион тонна нефть эквивалентини ташкил этди. 2030 йилга бориб, бу кўрсаткич тахминан 32 фоизга ошади, бунда электр энергияси энг йирик истеъмол манбаларидан бирига айланади.
Энергия таркибидаги табиий газ истеъмоли ҳам ўсиши кутилмоқда, бу унинг электр энергиясини ишлаб чиқариш ва турар-жой ҳамда саноат тармоқларида тўғридан-тўғри истеъмол қилиш учун ёнилғи сифатидаги устун мавқеини акс эттиради.
Етказиб бериш ва тақсимлаш инфратузилмасини модернизация қилиш энергия самарадорлигини оширади
Совет Иттифоқининг эскирган энергетика инфратузилмасидан фойдаланишда давом этаётган алоҳида Марказий Осиё давлатлари бугунги кунда дунёдаги энергия тежамкорлиги паст 20 та давлат қаторига киради. Электр соҳасида энергия йўқотишлари 20 фоизга етиши мумкин.
Электр тармоғини янгилаш ва ақлли ҳисоблагичларни ўрнатиш энергия йўқотишларини минималлаштириш, мамлакатларнинг углерод изини камайтириш ва минтақадаги энергетика компанияларининг молиявий барқарорлигини оширишга ёрдам беради.
CAREC минтақасида узатиш ва тарқатиш инфратузилмасини янгилаш Хитойдан ташқари 25-49 миллиард доллар ва Хитойни ҳисобга олган ҳолда 768-901 миллиард долларга баҳоланмоқда.
Шамол ва қуёш энергияси жуда рақобатбардош бўлиб бормоқда
Гидроэнергетика ҳозирда CAREC минтақасида қайта тикланадиган энергиянинг энг йирик манбаи бўлиб, 2019 йил ҳолатига кўра 380 гигаваттдан (ГВт) ўрнатилган ишлаб чиқариш қувватига эга, шу жумладан Хитой, Тожикистон, Қирғизистон ва Грузия асосан гидроэнергетикага таянади.
Шамол ва қуёш энергиясига инвестициялар ҳам фойдали бўлиб бормоқда, ишлаб чиқариш харажатлари 2010 йилдан бери мос равишда 80 фоиз ва 35 фоиздан ошди.
Ҳозирда шамол ва қуёш энергияси минтақада ўрнатилган қувватларнинг атиги 6 фоизини ташкил этади.
Минтақа шамол ва қуёш энергиясининг улкан салоҳиятини очиш учун кенг кўламли давлат инвестицияларига муҳтож, бироқ бошқа нарсалар қатори тартибга солувчи ислоҳотлар ва рағбатлантириш мумкин бўлган хусусий секторнинг иштироки жуда муҳимдир.
CAREC минтақаси (Хитойдан ташқари) энергияга тахминан 340 миллиард доллар сармояга муҳтож
CAREC мамлакатлари бозорининг катталиги ва инфратузилмани модернизация қилиш зарурлигини ҳисобга олган ҳолда, унинг энергия инвестицияларига бўлган эҳтиёжи 2030 йилга келиб (Хитойдан ташқари) 136—339 миллиард долларга баҳоланмоқда.
Агар Хитой ҳам ушбу ҳисоб-китобга киритилса, минтақанинг сармоявий эҳтиёжлари 2,9-3,8 триллион долларга баҳоланмоқда. Буларга энергия ишлаб чиқариш ва энергия самарадорлигига инвестициялар киради.
Минтақа ўз энергия хавфсизлигини турли кучланиш даражаларига эга бўлган Марказий Осиё мамлакатларини боғлайдиган ва минтақавий электр энергияси савдосини таъминлайдиган Марказий Осиё энергия тизими каби трансчегаравий инфратузилма орқали янада ошириши мумкин.
CAREC мамлакатлари энергия билан боғлиқ углерод чиқиндиларини камайтириш учун чоралар кўради
CAREC мамлакатлари иқлим ўзгаришини юмшатишга ёрдам бериш учун энергия билан боғлиқ углерод чиқиндиларини камайтириш мажбуриятини олди.
Миллий равишда белгиланган ҳиссалар (НДC) деб номланувчи ушбу мажбуриятлар мамлакатларга қараб фарқланади. Муайян сценарийларга кўра, 2030 йилга келиб эмиссиялар одатдагидек бизнес сценарийсига нисбатан 18 фоиз ёки 30 фоизга камайиши кутилмоқда.
CAREC давлатлари, шу жумладан Хитой ҳам 2020 йил даражасидан 2030 йилга келиб ўзларининг умумий эмиссияларини 30 фоизга камайтириш устида ишламоқда. Ушбу пасайишларга эришиш учун мамлакатлар қайта тикланадиган энергия ва атом энергиясидан фойдаланишни кенгайтирмоқда, кўмирдан газга ўтмоқда ва энергия самарадорлиги бўйича чора-тадбирларни амалга оширмоқда.
CAREC (Марказий Осиё минтақавий иқтисодий ҳамкорлиги) 1997 йилда Осиё тараққиёт банки томонидан Марказий Осиё мамлакатлари ҳамда Кавказ ва Жанубий Осиёнинг қўшни минтақалари ўртасида иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш мақсадида ташкил этилган минтақавий ҳамкорлик дастуридир.
CAREC аъзолари Афғонистон, Озарбайжон, Хитой, Грузия, Қозоғистон, Қирғизистон, Мўғулистон, Покистон, Тожикистон, Туркманистон, Ўзбекистон каби давлатлардир.
CAREC ҳамкор ташкилотлари: ОТБ, Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро валюта жамғармаси, Ислом тараққиёт банки, БМТ Тараққиёт дастури (UNДП), Жаҳон банки.
Изоҳ (0)