Yaqin yetti yil ichida Markaziy Osiyoda elektr energiyasiga talab 30 foizga oshadi
Iqtisodiyot va aholi sonining o‘sishi bilan Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘z rivojlanishi uchun ko‘proq energiyaga muhtoj. Mintaqada iqlim o‘zgarishining kuchayib borayotgan ta’siri mamlakatlar uglerod chiqindilarini sezilarli darajada kamaytirishi, toza va qayta tiklanadigan energiya manbalariga o‘tishni tezlashtirishi kerakligini anglatadi.
Osiyo taraqqiyot banki (OTB) CAREC (Markaziy Osiyo Mintaqaviy Iqtisodiy Hamkorligi) “Energetika istiqboli 2030” hisobotida mamlakatlardagi energetika manzarasi va bozor tendensiyalarini, mintaqaviy hamkorlikka hissa qo‘shayotgan mamlakatlar va rivojlanish sherikliklarini tahlil qilish orqali mintaqaning energetika kelajagini tanqidiy baholadi (pdf).
Nashr Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlari, shuningdek, ularga qo‘shni bo‘lgan Mo‘g‘uliston, Pokiston va Xitoyga e’tibor qaratadi.
Quyida Markaziy Osiyo va CAREC mintaqasining boshqa mamlakatlari uchun energiya istiqbollari haqida beshta fakt keltirilgan.
CAREC mintaqasida energiyaga bo‘lgan talab (Xitoydan tashqari) 2030-yilga borib 30 foizdan ortiq o‘sadi
2020-yilda CAREC mamlakatlarida energiyaga talab (Xitoydan tashqari) 204 million tonna neft ekvivalentini tashkil etdi. 2030-yilga borib, bu ko‘rsatkich taxminan 32 foizga oshadi, bunda elektr energiyasi eng yirik iste’mol manbalaridan biriga aylanadi.
Energiya tarkibidagi tabiiy gaz iste’moli ham o‘sishi kutilmoqda, bu uning elektr energiyasini ishlab chiqarish va turar-joy hamda sanoat tarmoqlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’mol qilish uchun yonilg‘i sifatidagi ustun mavqeini aks ettiradi.
Yetkazib berish va taqsimlash infratuzilmasini modernizatsiya qilish energiya samaradorligini oshiradi
Sovet Ittifoqining eskirgan energetika infratuzilmasidan foydalanishda davom etayotgan alohida Markaziy Osiyo davlatlari bugungi kunda dunyodagi energiya tejamkorligi past 20 ta davlat qatoriga kiradi. Elektr sohasida energiya yo‘qotishlari 20 foizga yetishi mumkin.
Elektr tarmog‘ini yangilash va aqlli hisoblagichlarni o‘rnatish energiya yo‘qotishlarini minimallashtirish, mamlakatlarning uglerod izini kamaytirish va mintaqadagi energetika kompaniyalarining moliyaviy barqarorligini oshirishga yordam beradi.
CAREC mintaqasida uzatish va tarqatish infratuzilmasini yangilash Xitoydan tashqari 25-49 milliard dollar va Xitoyni hisobga olgan holda 768-901 milliard dollarga baholanmoqda.
Shamol va quyosh energiyasi juda raqobatbardosh bo‘lib bormoqda
Gidroenergetika hozirda CAREC mintaqasida qayta tiklanadigan energiyaning eng yirik manbai bo‘lib, 2019-yil holatiga ko‘ra 380 gigavattdan (GVt) o‘rnatilgan ishlab chiqarish quvvatiga ega, shu jumladan Xitoy, Tojikiston, Qirg‘iziston va Gruziya asosan gidroenergetikaga tayanadi.
Shamol va quyosh energiyasiga investitsiyalar ham foydali bo‘lib bormoqda, ishlab chiqarish xarajatlari 2010-yildan beri mos ravishda 80 foiz va 35 foizdan oshdi.
Hozirda shamol va quyosh energiyasi mintaqada o‘rnatilgan quvvatlarning atigi 6 foizini tashkil etadi.
Mintaqa shamol va quyosh energiyasining ulkan salohiyatini ochish uchun keng ko‘lamli davlat investitsiyalariga muhtoj, biroq boshqa narsalar qatori tartibga soluvchi islohotlar va rag‘batlantirish mumkin bo‘lgan xususiy sektorning ishtiroki juda muhimdir.
CAREC mintaqasi (Xitoydan tashqari) energiyaga taxminan 340 milliard dollar sarmoyaga muhtoj
CAREC mamlakatlari bozorining kattaligi va infratuzilmani modernizatsiya qilish zarurligini hisobga olgan holda, uning energiya investitsiyalariga bo‘lgan ehtiyoji 2030-yilga kelib (Xitoydan tashqari) 136—339 milliard dollarga baholanmoqda.
Agar Xitoy ham ushbu hisob-kitobga kiritilsa, mintaqaning sarmoyaviy ehtiyojlari 2,9-3,8 trillion dollarga baholanmoqda. Bularga energiya ishlab chiqarish va energiya samaradorligiga investitsiyalar kiradi.
Mintaqa o‘z energiya xavfsizligini turli kuchlanish darajalariga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo mamlakatlarini bog‘laydigan va mintaqaviy elektr energiyasi savdosini ta’minlaydigan Markaziy Osiyo energiya tizimi kabi transchegaraviy infratuzilma orqali yanada oshirishi mumkin.
CAREC mamlakatlari energiya bilan bog‘liq uglerod chiqindilarini kamaytirish uchun choralar ko‘radi
CAREC mamlakatlari iqlim o‘zgarishini yumshatishga yordam berish uchun energiya bilan bog‘liq uglerod chiqindilarini kamaytirish majburiyatini oldi.
Milliy ravishda belgilangan hissalar (NDC) deb nomlanuvchi ushbu majburiyatlar mamlakatlarga qarab farqlanadi. Muayyan ssenariylarga ko‘ra, 2030-yilga kelib emissiyalar odatdagidek biznes ssenariysiga nisbatan 18 foiz yoki 30 foizga kamayishi kutilmoqda.
CAREC davlatlari, shu jumladan Xitoy ham 2020-yil darajasidan 2030-yilga kelib o‘zlarining umumiy emissiyalarini 30 foizga kamaytirish ustida ishlamoqda. Ushbu pasayishlarga erishish uchun mamlakatlar qayta tiklanadigan energiya va atom energiyasidan foydalanishni kengaytirmoqda, ko‘mirdan gazga o‘tmoqda va energiya samaradorligi bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda.
CAREC (Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorligi) 1997-yilda Osiyo taraqqiyot banki tomonidan Markaziy Osiyo mamlakatlari hamda Kavkaz va Janubiy Osiyoning qo‘shni mintaqalari o‘rtasida iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan mintaqaviy hamkorlik dasturidir.
CAREC a’zolari Afg‘oniston, Ozarbayjon, Xitoy, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston, O‘zbekiston kabi davlatlardir.
CAREC hamkor tashkilotlari: OTB, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Islom taraqqiyot banki, BMT Taraqqiyot dasturi (UNDP), Jahon banki.
