Жаҳон тажрибаси: Ўзбекистонда аралаш молиялаштириш истиқболлари қандай?

Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (ПМТИ) экспертлари аралаш молиялаштиришнинг жаҳон тажрибаси ва бу йўналишда Ўзбекистонда амалга оширилаётган ишларни таҳлил қилди.

Ўзбекистон 2015 йилдан буён БМТ томонидан илгари сурилган ва 2030 йилга қадар глобал кун тартибида бўлган барқарор ривожланиш мақсадларини (БРМ) амалга ошириб келмоқда.

Тараққиёт стратегиясида иқтисодиётга 2026 йилга қадар жами 120 миллиард доллар, жумладан 70 миллиард доллар миқдорида хорижий инвестицияларни жалб этиш белгиланган. Бу эса янги инновацион молиялаштириш манбаларидан кенг фойдаланишни талаб этади.

Барқарор ривожланиш мақсадларини молиялаштириш учун маблағларни жалб қилишда аралаш молиялаштиришдан фойдаланиш Ўзбекистон сингари ривожланаётган мамлакатлар учун муҳим аҳамиятга эга.

Аралаш молиялаштириш — давлат ва хусусий фонд маблағларининг умумий инвестиция дастури ёки битими орқали бирлашишини англатади ва бу жараёнда томонлар ўз тажрибасидан бир-бирини тўлдириш.

Аралаш молиялаштириш ёндашувидан давлат ва ҳомийлик фондлари лойиҳанинг хатарли жиҳатларини камайтириш (кафиллик ва хатарларни суғурталаш, лойиҳалаштиришда техник ёрдам кўрсатиш) ҳамда молиялаштириш ҳажмини ошириш ва сармоя қийматини (таннархини) камайтириш (имтиёзли кредитлар, қўшма фондлар ва молиялаштириш) мақсадида фойдаланилади.

Масалан, таиландлик тадбиркор Ванди «қуёш фермаси» қуриш учун кредиторларга мурожаат қилганида, улар бундай текширилмаган бозорга пул ажратишни истамаганди.

2011 йилда тадбиркорга Халқаро Молия корпорацияси томонидан жами 8 миллион доллар миқдорида тижорат кредити ,шу жумладан, Иқлим инвестиция фонди 4 миллион доллар ҳажмида имтиёзли кредитларни (паст фоизда) тақдим этди.

Бунинг натижасида ушбу соҳага бўлган ишонч ортиб, компания 2015 йилда қўшимча 800 миллион доллар миқдоридаги хусусий сектор маблағларини жалб қилишга эришди.

Бугунги кунда ривожланаётган мамлакатлар аралаш молиялаштиришдан фойдаланиб, барқарор ривожланиш мақсадларига қарийб 172 миллиард доллар миқдорида инвестиция жалб қилган.

Аралаш молиялаштириш бўйича дунёда етарлича тажриба тўпланган бўлса-да, Ўзбекистонда ушбу соҳада дастлабки қадамлар энди қўйилмоқда.

«Яшил» энергия бўйича БААнинг йирик компанияларидан бири Masdar Ўзбекистонда шамол ва қуёш электростанцияларини қуришда аралаш молиялаштиришдан фойдаланган ҳолда жами 154 миллион доллар миқдорида инвестицияларни жалб қилди.

Ушбу маблағлар Халқаро молия корпорацияси (ХМК), Осиё тараққиёт банки (ОТБ), Канада иқлим фонди, Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги (JICA), Голландия тадбиркорликни ривожлантириш банки томонидан ажратилган имтиёзли кредитлар асосида шакллантирилди.

БМТнинг Оролбўйи минтақаси учун Инсон хавфсизлиги бўйича кўпшериклик траст фондига Европа Иттифоқи, Финляндия, Норвегия давлатлари ва Европа инвестиция банки, Kreditanstalt fur Wiyederaufbau банки (Германия) томонидан жами 163,5 миллион доллар миқдоридаги маблағлар аралаш молиялаштириш орқали ажратилди.

Ушбу молиявий ресурслар аҳолини тоза ичимлик суви, сифатли тиббий хизмат билан таъминлаш ҳамда тадбиркорликни ривожлантириш учун йўналтирилади.

Аралаш молиялаштириш тушунчаси пайдо бўлганига кўп вақт ўтмаган бўлса-да, Ўзбекистонда жадал суръатларда ривожланяпти.