Ковид деб номланган глобал фалокат инсоният учун жуда оғир келди. Сўнгги йиллардаги тиббий статистика шуни кўрсатадики, танамиз нафақат янги инфекцияга, балки изоляцияда яшаш оқибатларига ҳам ўта заиф. «Новий очаг» нашри пандемия асаб тизими, тишлар, кўзлар ва бошқа тана аъзоларимизга қандай таъсир қилгани ҳақида сўнгги тадқиқот натижалари ва мутахассислар фикрларини тўплади.
Кўзларимиз
Маълумки, юриш ва тоза ҳавода сайр қилишнинг чекланиши узоқни яхши кўра олмаслик ёки тиббиёт тилида айтилганидек миёпия ривожланиш хавфини оширади. 2021 йилда JAMA Ophtalmology тиббиёт журнали Хитойнинг Фейченг округи аҳолисининг кўз саломатлигини ўрганиш натижалари тўғрисида мақола чоп этди. Тадқиқот муаллифлари беш йил давомида (2015 йилдан 2020 йилгача) 10 та бошланғич мактабнинг 123 535 нафар ўқувчисини кузатди ва миёпия ҳолатлари икки бараварга ошганини аниқлади. Шу билан бирга, 9 ёшдан 13 ёшгача бўлган болаларда бундай касаллик кузатилмади. Калифорния университети Оптометрия мактабининг тиббиёт фанлари профессори Мика Мойнинг фикрича, сўнгги йилларда ишлайдиган ўрта ёшли одамларда ҳам кўриш ёмонлашган.
Ирсий омилга қўшимча равишда миёпия ривожланишида асосий ролни кўзнинг зўриқиши, хусусан, кам ёруғлик шароитида 20 сантиметрдан кам масофада жойлашган нарсаларни ўқиш ёки қараш ўйнайди.
Доктор Мойнинг сўзларига кўра, кўпчилик карантинни кеча-ю кундуз телевизор экрани, ноутбук ва телефон олдида ўтказди. Ушбу турдаги визуал фаолиятнинг хавфи шундаки, бундай ҳолатда шиллиқ қаватлар табиий ёғланишини йўқолади, бу эса «қуруқ кўз синдроми» деб аталадиган ҳолатга олиб келади.
Яна бир хавф омили — телефондан тараладиган мовий нур туфайли кўришнинг пасайишига олиб келади. Маълумки, бу спектрнинг нурлари тўғридан-тўғри кўз шоҳ пардасига қаратилган бўлиб, бу тасвирнинг хиралашишига олиб келади. Мовий ёруғлик шох парда ҳужайраларига ҳам салбий таъсир қилади, шунинг учун телефонни севувчилар кўпинча қуруқ ва тирнаш хусусияти берувчи симптомни бошдан кечиради, бу кейинчалик қуруқ кўз синдромининг ривожланишига ва доимий равишда дори-дармонларни қўллаш зарурлигига олиб келади.
Кўзларингизни асраш учун 20-20-20 қоидасига риоя қилинг, яъни ҳар 20 дақиқада сиздан 20 метр узоқликдаги объектга 20 сония давомида қаранг. Иложи бўлса, бир муддат тоза ҳавога чиқинг.
Сўнгги йилларда бутун дунё бўйлаб мутахассислар Д витаминининг ўткир танқислиги ҳолатлари ортиб бораётганини хавотирда, бу витамин асосан қуёш таъсирида пайдо бўлади. Д витамини иммунитет тизимини сақлашда, мия ва тана мушакларининг ишлашида, шунингдек, кальций ва магний каби минералларнинг сўрилишида алоҳида рол ўйнайди. Тадқиқотлар Д витамини етишмовчилигининг депрессия ривожланиши, суяк ва мушак тўқималари тузилишининг ёмонлашиши билан боғлиқлигини тасдиқлайди.
Ишда бўлсангиз, танаффус қилинг ва балконга чиқинг — камида ўн беш дақиқа тоза ҳаводан нафас олинг. Рационингизни Д витамини билан бойитинг. Асосий маҳсулот — лосос ва тухум сариғидир.
Миямиз
Инсон мияси ҳар қандай шароитга мўъжизавий тарзда мослашади. Аммо баъзи одамлар учун иш муҳитининг ўзгариши ва ижтимоий изоляция чидаб бўлмас ҳолат бўлди. Пандемия даврида беморлар неврологга мурожаат қилган умумий шикоятлар орасида диққатни жамлай олмаслик, меҳнат унумдорлигининг пасайиши, бош оғриғи ва чарчоқ кўпайган. Мутахассислар бундай ҳолатларни ижтимоий сигналларнинг тўсатдан йўқолиши билан боғлайдилар. Узоқ изоляциядан сўнг яна юзма-юз мулоқотга қайтганимизда, бу огоҳлантиришларнинг тўсатдан қайтиши мияга салбий таъсир қилади.
Коронавирус пандемияси инсон миясида ўтказилган энг катта тажрибалардан бири бўлди. Ижтимоий изоляция шароитида оилавий ҳаёт баъзилар учун ҳақиқий неъматга айланди, бошқалари учун — илгари мавжуд бўлмаган муаммоларни очиб беради. Дунёнинг айрим мамлакатларида пандемия бошланиши билан ажралишлар ва оилавий зўравонлик ҳолатлари кескин ошганини эслаш кифоя.Сем Линг, Бостон университетининг психология кафедраси доценти
Тишларимиз
Пандемия даврида сезиларли даражада таъсирланган яна бир орган — тишлар. Тиш касалликларининг ўсиш суръати Темпл университети қошидаги Корнберг стоматология мактаби мутахассислари томонидан эълон қилинди. Уларнинг сўзларига кўра, карантин пайтида тиш касалликлари сезиларли даражада ёмонлашган. Мутахассисларнинг фикрига кўра, тунги бруксизм (тиш ғижирлатиш) туфайли сурункали жағ оғриғи ҳолатлари ҳам тез-тез учраб туради. Унинг пайдо бўлишининг сабаби стресс ва ортиқча овқатланишдир.
Овқат ҳазм қилиш тизимимиз
Маълумки, тананинг барча аъзолари ва тизимларидан ташқари, ошқозон-ичак тракти ҳам стрессдан азият чекади. Шимолий Каролина университети мутахассислари кузатувларига кўра, пандемия даврида ташвиш ва ёлғизлик туфайли қорин оғриғи, диарея ва кўнгил айниши каби аломатларни бошдан кечира бошлаган беморларнинг сони кўпайган, овқат ҳазм қилиш тизими, пандемия даврида сезиларли даражада ошган. Ошқозон-ичак тракти том маънода асаб тугунлари билан ўралган. Оғир стресс ва ташвиш унга муқаррар равишда зарба беради. Пандемия вақтидаги овқатланишнинг бузилиши ва спиртли ичимликларни истеъмол қилиш вазиятни янада кучайтирди.
Аввало, парҳезга риоя қилинг, кўпроқ ҳаракат қилинг — бу юрак ва асаб тизимининг саломатлиги учун фойдалидир. Рацион хилма-хил, мувозанатли, мева, сабзавот ва клетчаткани ўз ичига олган бошқа озиқ-овқатларга бой бўлиши керак — айнан у ичакдаги массани итаришга ёрдам беради ва ҳазм бўлмаслигининг олдини олади.
Изоҳ (0)