Дунёда тутунсиз тамаки маҳсулотларининг ҳар хил турлари ва уларни истеъмол қилиш усуллари мавжуд. Марказий Осиё мамлакатларида тутунсиз тамакининг энг кенг тарқалган шакли носвойдир. Албатта бу жумла ҳеч биримизга қайсидир маънода эриш туюлмайди. Аслидачи? Аслида биз учун оддий кўринган ушбу маҳсулот минглаб инсонларни бу ҳаётни эрта тарк этишларига сабаб бўлмоқда.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотига кўра, дунёда катта ёшдаги кашандаларнинг сони 1,1 миллиард нафар бўлиб, уларда камида 367 миллион киши тутунсиз тамаки истеъмол қилади. Бугунги кунда носвой ҳам тутинсиз тамаки маҳсулотлари сарасига киради. Хўш, бугун юртимизда, хусусан, Марказий Осиёда вазият қандай?
2019 йилда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг кўмагида Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан ўтказилган сўровлардан шу нарса аниқ бўлдики, юртимизда 18-69 ёшдаги эркакларнинг 20 фоизи, жумладан, ҳар беш нафар эркакнинг бир нафари, минг таассуфки, аёлларнинг 0,4 фоизи тутунсиз тамаки, яъни носвой истеъмол қиларкан.
2021 йилда ёшлар орасида ўтказилган сўровномада 13-15 ёшдаги мактаб ўқувчиларининг 1,7 фоизи (ўғил болаларнинг 2,3 фоизи, қизларнинг 0,9 фоизи) носвой истеъмол қилгани маълум бўлди. Шундан, ўғил болаларнинг 10 нафаридан бир нафари, қиз болаларнинг 20 нафаридан бир нафари носвой чекиб кўрган. Бу кўрсаткич қайсидир маънода камдек кўриниши мумкин. Аммо бугун ёшларимиз орасида кенг кўламда тарқалиб бораётган янги офат– никотинли снюс(тутунсиз тамаки)лар истеъмоли юқорида келтирилган рақамлардан анча кўп.
Тадқиқотлар натижасига кўра, Ўзбекистон Марказий Осиё давлатлари ичида носвой чекиш энг кўп учрайдиган мамлакатдир. Аҳолининг носвой истеъмол қилишдаги умумий улуши қайрийб 19,8 фоизни ташкил этади. Бу ҳолат Тожикистонда 19,7 фоиз, Қирғизистонда 10,1 фоиз, Қозоғистонда 2,7 фоиз ва Туркманистонда 2,7 фоиз.
Носвойнинг санитария талабларига риоя этилмаган ҳолда, қўлбола усулда тайёрланиши ҳаммага маълум. У кўпинча номаълум рецептлар бўйича зарарли моддаларнинг ҳисоб-китобсиз аралаштирилиши натижасида олинадиган маҳсулот турига киради.
Носвой майдаланган тамаки – никотин ва кучли кансерогенлар манбаи, шунингдек, никотиннинг қонга сўрилишини яхшилаш учун қўшиладиган сўндирилган оҳак (кальций гидроксид)дан иборат аралашмадир. Уни тайёрлашда ўсимлик кули, ўсимлик мойи, пахта ёки кунжут ёғи, шунингдек, ширин таъм берувчи қуруқ мевалар ва хушбўй ҳид таратувчи ароматизаторлар ҳам қўшилиши мумкин.
Носвойнинг тайёрланиш ва сотилиш жараёнида ҳеч бир санитария қоидаларига амал қилинмаслигига кўпчилик гувоҳ бўлган. Негадир одамларда носвой шундай сотилиши, истеъмол қилиниши керак деган қараш шакллангандек. Энг аянчлиси, уни тўғри келган жойга ноодатий ҳолда чиқинди сифатида бетартиб ташланиши (тупуриш) одатий ҳолга айланган.
Тан олишимиз керакки, ушбу ҳолат атрофдагилар таъбини қанчалар хира қилади. Тасаввур қилинг, бундай ҳолни кўрган юртимизга ташриф буюрган меҳмонлар нима деб ўйлайди? Улар наздида биз ким бўлиб қоламиз? Баҳо хато қилган ва хатога жимгина қараб турган ҳар бир инсонга берилишини унутмаслигимиз даркор.
Биз оддий деб билган, ҳатто бобом ва бувим нос чекиб 90 ёшга кириб вафот этди ёки мен чекаман, соғлигимдан умуман шикоятим йўқ, деганлар учун носвой соғлиқ учун нечоғлик хавфли эканлигини тиббиёт тилида асосланган маълумотларни келтиришни жоиз деб билдик.
Носвой оғиз ва милкларнинг яллиғланиши, милклар атрофияси, кариес ва тишларнинг бузилишига, шунингдек, тиш эмалининг тез емирилишига сабаб бўлади. Носвой истеъмол қилиш оғиз бўшлиғи, қизилўнгач ва ошқозоности безида саратон ривожланишига, юрак-томир касалликлари ва сурункали гипертонияга олиб келиши мумкин. Ҳомиладорлик пайтида истеъмол қилинганда ўлик бола туғилиши, муддатидан олдин туғилиш ва кичик вазндаги бола туғилиши хавфини оширади.
Носвой истеъмол қиладиган эркакларда бепуштлик кузатилади. Бу сперма ҳажми ва миқдорининг камайиши, фаоллигининг пасайиши ва нуқсонли сперматозоидлар улушининг ортиши билан изоҳланади.
Расмий маълумотларга кўра, 2015-2019 йилларда Ўзбекистонда носвой ва бошқа тамаки маҳсулотлари истеъмол қилиниши билан бевосита боғлиқ рак касалликлари туфайли барвақт ўлим 30-69 ёшдаги эркакларда аёлларга қараганда бир неча марта, хусусан, лаб раки 1,8–9,7 марта, оғиз бўшлиғи раки 2–8,3 марта, милк раки 2,2–4 марта, ҳалқум раки 2,1–3 марта, ошқозон раки 1,9–2,1 марта кўп учраган.
Ўзбекистонда ҳар куни носвой чекадиган 1,5 миллион нафардан ортиқ одамнинг 765 минг нафари барвақт ўлим (70 ёшгача) хавфига дучор бўлади. Агар тегишли чоралар кўрилмаса, бу рақам янада кўпайиши мумкин. Инсониятнинг биргина носвой ортидаги бу йўқотиши, оилалар бошига тушадиган кулфатлар ўйлаймизки, арзимас рақамларда исботланмаган.
Ҳисоб-китобларга кўра, ҳар йили мамлакатимизда тахминан 15 тонна носвой ишлаб чиқарилади. Бу маҳсулот бозорларда, кўчаларда ва афсуски, таълим муассасаларига яқин атрофда очиқ, эркин ҳолда сотилади. Натижада, носвойнинг нархи фильтрли сигареталар нархидан тахминан 4-5 баравар паст бўлиб, ёшлар учун ҳамёнбоп танловга айланган.
Ўз навбатида юқорида келтирган барча далилларимиз носвойнинг қонунан тартибга солинишига бўлган эҳтиёжнинг нечоғлик юқорилигини кўрсатиб турибди.
Юқоридаги сабаблардан ҳамда Ўзбекистон Республикаси Алкагол ва тамаки бозорини тартибга солиш ҳамда виночиликни ривожлантириш агентлиги ўз мажбуриятларидан келиб чиқиб, мамлакатимизда носвойни кенг истеъмол қилинишини эътиборга олган ҳолда, «Алкоголь ва тамаки маҳсулотларининг тарқатилишини ҳамда истеъмол қилинишини чеклаш тўғрисида»ги қонун лойиҳасини ишлаб чиқди. Қонун Олий Мажлис Қонунчилик палатаси томонидан 2021 йил 21 декабрда қабул қилиниб, айни вақтда, Олий Мажлис Сенати билдирилган таклифларига мувофиқ, сенатор ва депутатлардан иборат Келишув комиссияси томонидан қайта кўриб чиқиш жараёнлари давом этмоқда.
Қонунга асосан, носвойнинг ишлаб чиқарилиши ва савдоси тартибга солинади. Ҳужжат нормаларини белгилаш мақсадида стандартларни ишлаб чиқиш режалаштирилмоқда.
Хусусан, стандарларда белгиланадиган нормалардан носвойни алоҳида 20 дона отим (порция)ни ўз ичига олувчи ўрамларда ҳамда ўрамларга тасвир ва тегишли матн кўринишдаги тиббий огоҳлантиришлар жойлаштирилиши, шунингдек, носвой чекишнинг зарари тўғрисида истеъмолчининг хабардорлигини оширадиган маълумотлар киритилиши кўзда тутилган.
Қонунда носвой тамаки маҳсулотига тенглаштирилиши ва тамаки маҳсулотига белгиланган барча чекловлар носвойга ҳам тааллуқли бўлиши кўзда тутилади. Бундай ёндашув ёшларни носвойдан ҳимоя қилишга замин яратади, кейинги авлод орасида носвой чекилишини кескин қисқартиришга ёрдам беради.
Хулоса қилиб айтганда, носвой айланмасини қонунан тартибга солиш аҳоли соғлиғини сақлаш, мамлакат келажаги ва иқтисодий мақсадларига хизмат қилади.
Ўзбекистон Республикаси
Алкоголь ва тамаки бозорини тартибга солиш
ҳамда виночиликни ривожлантириш агентлиги
матбуот хизмати.
Мурожаат учун телефон: (71) 202-99-11.
Реклама ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)