Наманган вилоятининг Мингбулоқ туманида келиб чиқиши қорақалпоқ миллатига мансуб 15 мингдан ортиқ аҳоли яшайди. Бу ҳақда «Дарё» мухбири Азизбек Абдувалиев ҳикоя қилади.
Улар асосан туманнинг «Найман», «Момохон», «Қирқчек», «Ингичка», «Қорашаҳар», «Чордона», «Қўғоликўл», «Бешсерка», «Қолгандарё» каби маҳаллаларида истиқомат қилади. Қорақалпоқлар ва уларнинг авлодлари энг кўп истиқомат қиладиган ҳудуд «Қолгандарё» ҳисобланади. Бу ерда 6 минг нафардан ортиқ аҳоли яшайди.
«Аждодларимиз бу ерларга келиб ўрнашганига 300 йил бўлди»
Қолгандарёлик ўқитувчи Комилжон Маматовнинг айтишича, қорақалпоқларнинг бу ерларга келиб ўрнашганига яқинда 300 йил тўлади.
«Тарихий манбаларга кўра, 1723 йили жунғорлар ҳужуми оқибатида қорақалпоқлар ўзлари яшаб турган ҳудудлардан кўчишга мажбур бўлади. Улар икки гуруҳга бўлиниб, бири Орол денгизи бўйларига, иккинчиси водий томонга қараб йўл олади. Водийга йўл олган қорақалпоқлар Қўқон хони Норбўтабийдан бошпана сўраб, вакилларини юборади.
Хон қорақалпоқларнинг чорвадор халқ эканлигини билгач, Сирдарё бўйларидаги бўш ётган серўт жойларга ўрнашишга рухсат беради. Шу тариқа қорақалпоқлар Қўқондан то Ўшгача тарқалиб кетади.
Кенагас, Бешсори, Жийдалик, Найман, Уюрчи каби қишлоқлар қорақалпоқ уруғларининг номларидан олинган бўлиб, қадимда ушбу қишлоқларда шу номдаги уруғлар жойлашганлигини билдиради.
Кексаларнинг айтишича, Қолгандарёга Жийдали Бойсун уруғининг қорақалпоқлари келиб ўрнашиб, ўтроқлашиб кетган. Ҳозир урф-одатларимиз деярли фарқ қилмайди. Тил борасида ҳам шундай: олдинлари қипчоқ лаҳжасига яқин шевада сўзлашилган бўлса, бугунга келиб кўпроқ ўзбек адабий тилида сўзлашишади. Аҳоли асосан чорвачилик, деҳқончилик, шоликорлик ва ҳунармандлик, жумладан, кўл бўйида жойлашганимиз учун бўйрачилик билан шуғулланади», — дейди Комилжон Маматов.
Комилжон Маматов Наманганга кўчиб келган, хусусан, Қолгандарёда ўрнашиб қолган қорақалпоқлар тарихи ва бугунги куни ҳақида китобини ёзиб тамомлади. Шунингдек, уларнинг тарихи, маданияти, урф-одатларини ўзида мужассамлаган музей ташкил этиш ниятида.
«Бўлиб ўтган номаъқулчиликлардан хавотирга тушдик, эзилдик»
Қолгандарёлик Акбарали ота Аҳмадалиев бутун умр қишлоқ хўжалиги соҳасида ишлаган, ҳозир нафақада. Ўтган йили ота юрти Қорақалпоғистонга бориб келди.
«Бир ҳафта юриб қайтдик. Нукусни томоша қилдик, музейларни айландик, у ерда наманганлик қорақалпоқлар номидан дастхат қолдирдик. Мўйноқ, Бўзатовларгача бордик. Жуда яхши кутиб олишди, иззат-ҳурматимизни жойига қўйишди. Шундай яхши таассуротлар билан қайтган жойларимизда бўлган номаъқулчиликларни эшитиб, кўриб, жуда эзилдим. Тўғриси, ҳали ҳам ишонгим келмаяпти бўлиб ўтган ишларга. Ўзбеклар билан бир эт, бир тирноқмиз ахир. Мени паспортимга ‘қорақалпоқ’ деб ёзилган, туғишган укамникига эса ‘ўзбек‘ дейилган. Фарзандларимни ‘сизлар қорақалпоқсизлар’ десам, ‘йўқ, биз ўзбекмиз’ дейди. Беш нафар ўғил-қизим, 15 нафар неварам, 3 нафар чеварам бор. Невараларимдан бири Японияда ўқийди, иккинчи кузда Америкага ўқишга кетяпти.
Биз яшайдиган ‘Қолгандарйў ўтган йили ‘Обод маҳалла’ дастурига кириб, ҳамма ери асфальт бўлди. Сув бормаган жойларга сув тортилди, электр тармоғи янгиланди, мактаб, маҳалла идораси таъмирланди, масжидларимиз обод бўлди. Хуллас, яшаш яхши, нолисак, гуноҳ бўлади. Шу учун ҳам бу ердаги қорақалпоқларнинг бари бўлиб ўтган тартибсизликларни хушламади, тезроқ тинчиб кэтсин деб хавотирда туришди», — дейди Акбарали ота.
«Удумларимиз, оқибатимизга кўз тегмасин дейман»
Раҳима ая Аҳмадалиева Акбарали отага турмушга чиққанига 50 йилдан ошди. Шундан бери бир-бирларига суяниб, тинч-тотув яшаб келишяпти. Аянинг айтишича, ўзбеклар билан қорақалпоқларнинг гап-сўзи ҳам, урф-одати ҳам, таом-пишириқлари ҳам деярли фарқ қилмай қўйган.
«Олдинлари шевамиз бироз қўполроқ эди, бора-бора китоб ўқиб, телевизор кўриб, адабий гапирадиган бўлиб кетдик. Уйғун, Ўлмас Умарбеков, Мирмуҳсинларни ўқирдим. Ҳажга бориб келганимдан бери фақат Қуръон ўқияпман. Хўжайиним ҳам боришлари керак эди, акаларининг бошига ташвиш тушиб қолиб, у кишига далда бўлиш учун уйда қолди.
Бизда шу удумлар, оқибат яхши сақланиб қолган. Сут-қатиғимиз, мева-чевамиз қўни-қўшни, қариндошдан ортмайди. Ҳеч эсимдан чиқмайди: бир куни ўғлим ‘қўшнимиз Санобар хола дўкондан қатиқ олиб чиқди, нега бундай бўлди, ахир бизда мол бор-ку?’ деб ажабланди. Дарров уйларига қатиқ чиқариб юбордик. Нон ёпсак ё бирор тансиқроқ таом тайёрласак ҳам шу. Бир-биримизни ҳеч ‘сен қорақалпоқ, мен ўзбек’ деб айирмаганмиз, айирмайлик ҳам. Айрилганни бўри ер деб бежизга айтишмаган ахир», — дейди ая.
Хуллас, Наманганнинг Мингбулоқ туманидаги қорақалпоқлар ва уларнинг авлоди яшайдиган «Қолгандарё» маҳалласида шундай гаплар. Бу ердагиларнинг бари юз берган воқеалар тезда унут бўлиб, икки халқ бир-бири билан аввалгидек аҳил-иноқ яшаб кетишига ишончи комил. Чунки ўзлари 300 йиллик тарихлари мобайнида айнан шундай ҳаёт кечириб келишган.
Маълумот учун, Наманган вилояти Қорақалпоғистоннинг Қораўзак туманини ўз оталиғига олган. Бу ерда вилоятнинг ваколатхонаси ташкил этилган, умумий қиймати 200 миллиард сўмдан ортиқ ўнлаб лойиҳалар ишлаб чиқилган.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)