Namangan viloyatining Mingbuloq tumanida kelib chiqishi qoraqalpoq millatiga mansub 15 mingdan ortiq aholi yashaydi. Bu haqda “Daryo” muxbiri Azizbek Abduvaliyev hikoya qiladi.
Ular asosan tumanning “Nayman”, “Momoxon”, “Qirqchek”, “Ingichka”, “Qorashahar”, “Chordona”, “Qo‘g‘oliko‘l”, “Beshserka”, “Qolgandaryo” kabi mahallalarida istiqomat qiladi. Qoraqalpoqlar va ularning avlodlari eng ko‘p istiqomat qiladigan hudud “Qolgandaryo” hisoblanadi. Bu yerda 6 ming nafardan ortiq aholi yashaydi.
“Ajdodlarimiz bu yerlarga kelib o‘rnashganiga 300 yil bo‘ldi”
Qolgandaryolik o‘qituvchi Komiljon Mamatovning aytishicha, qoraqalpoqlarning bu yerlarga kelib o‘rnashganiga yaqinda 300 yil to‘ladi.
“Tarixiy manbalarga ko‘ra, 1723-yili jung‘orlar hujumi oqibatida qoraqalpoqlar o‘zlari yashab turgan hududlardan ko‘chishga majbur bo‘ladi. Ular ikki guruhga bo‘linib, biri Orol dengizi bo‘ylariga, ikkinchisi vodiy tomonga qarab yo‘l oladi. Vodiyga yo‘l olgan qoraqalpoqlar Qo‘qon xoni Norbo‘tabiydan boshpana so‘rab, vakillarini yuboradi.
Xon qoraqalpoqlarning chorvador xalq ekanligini bilgach, Sirdaryo bo‘ylaridagi bo‘sh yotgan sero‘t joylarga o‘rnashishga ruxsat beradi. Shu tariqa qoraqalpoqlar Qo‘qondan to O‘shgacha tarqalib ketadi.
Kenagas, Beshsori, Jiydalik, Nayman, Uyurchi kabi qishloqlar qoraqalpoq urug‘larining nomlaridan olingan bo‘lib, qadimda ushbu qishloqlarda shu nomdagi urug‘lar joylashganligini bildiradi.
Keksalarning aytishicha, Qolgandaryoga Jiydali Boysun urug‘ining qoraqalpoqlari kelib o‘rnashib, o‘troqlashib ketgan. Hozir urf-odatlarimiz deyarli farq qilmaydi. Til borasida ham shunday: oldinlari qipchoq lahjasiga yaqin shevada so‘zlashilgan bo‘lsa, bugunga kelib ko‘proq o‘zbek adabiy tilida so‘zlashishadi. Aholi asosan chorvachilik, dehqonchilik, sholikorlik va hunarmandlik, jumladan, ko‘l bo‘yida joylashganimiz uchun bo‘yrachilik bilan shug‘ullanadi”, — deydi Komiljon Mamatov.
Komiljon Mamatov Namanganga ko‘chib kelgan, xususan, Qolgandaryoda o‘rnashib qolgan qoraqalpoqlar tarixi va bugungi kuni haqida kitobini yozib tamomladi. Shuningdek, ularning tarixi, madaniyati, urf-odatlarini o‘zida mujassamlagan muzey tashkil etish niyatida.
“Bo‘lib o‘tgan noma’qulchiliklardan xavotirga tushdik, ezildik”
Qolgandaryolik Akbarali ota Ahmadaliyev butun umr qishloq xo‘jaligi sohasida ishlagan, hozir nafaqada. O‘tgan yili ota yurti Qoraqalpog‘istonga borib keldi.
“Bir hafta yurib qaytdik. Nukusni tomosha qildik, muzeylarni aylandik, u yerda namanganlik qoraqalpoqlar nomidan dastxat qoldirdik. Mo‘ynoq, Bo‘zatovlargacha bordik. Juda yaxshi kutib olishdi, izzat-hurmatimizni joyiga qo‘yishdi. Shunday yaxshi taassurotlar bilan qaytgan joylarimizda bo‘lgan noma’qulchiliklarni eshitib, ko‘rib, juda ezildim. To‘g‘risi, hali ham ishongim kelmayapti bo‘lib o‘tgan ishlarga. O‘zbeklar bilan bir et, bir tirnoqmiz axir. Meni pasportimga ‘qoraqalpoq’ deb yozilgan, tug‘ishgan ukamnikiga esa ‘o‘zbek‘ deyilgan. Farzandlarimni ‘sizlar qoraqalpoqsizlar’ desam, ‘yo‘q, biz o‘zbekmiz’ deydi. Besh nafar o‘g‘il-qizim, 15 nafar nevaram, 3 nafar chevaram bor. Nevaralarimdan biri Yaponiyada o‘qiydi, ikkinchi kuzda Amerikaga o‘qishga ketyapti.
Biz yashaydigan ‘Qolgandaryo’ o‘tgan yili ‘Obod mahalla’ dasturiga kirib, hamma yeri asfalt bo‘ldi. Suv bormagan joylarga suv tortildi, elektr tarmog‘i yangilandi, maktab, mahalla idorasi ta’mirlandi, masjidlarimiz obod bo‘ldi. Xullas, yashash yaxshi, nolisak, gunoh bo‘ladi. Shu uchun ham bu yerdagi qoraqalpoqlarning bari bo‘lib o‘tgan tartibsizliklarni xushlamadi, tezroq tinchib ketsin deb xavotirda turishdi”, — deydi Akbarali ota.
“Udumlarimiz, oqibatimizga ko‘z tegmasin deyman”
Rahima aya Ahmadaliyeva Akbarali otaga turmushga chiqqaniga 50 yildan oshdi. Shundan beri bir-birlariga suyanib, tinch-totuv yashab kelishyapti. Ayaning aytishicha, o‘zbeklar bilan qoraqalpoqlarning gap-so‘zi ham, urf-odati ham, taom-pishiriqlari ham deyarli farq qilmay qo‘ygan.
“Oldinlari shevamiz biroz qo‘polroq edi, bora-bora kitob o‘qib, televizor ko‘rib, adabiy gapiradigan bo‘lib ketdik. Uyg‘un, O‘lmas Umarbekov, Mirmuhsinlarni o‘qirdim. Hajga borib kelganimdan beri faqat Qur’on o‘qiyapman. Xo‘jayinim ham borishlari kerak edi, akalarining boshiga tashvish tushib qolib, u kishiga dalda bo‘lish uchun uyda qoldi.
Bizda shu udumlar, oqibat yaxshi saqlanib qolgan. Sut-qatig‘imiz, meva-chevamiz qo‘ni-qo‘shni, qarindoshdan ortmaydi. Hech esimdan chiqmaydi: bir kuni o‘g‘lim ‘qo‘shnimiz Sanobar xola do‘kondan qatiq olib chiqdi, nega bunday bo‘ldi, axir bizda mol bor-ku?’ deb ajablandi. Darrov uylariga qatiq chiqarib yubordik. Non yopsak yo biror tansiqroq taom tayyorlasak ham shu. Bir-birimizni hech ‘sen qoraqalpoq, men o‘zbek’ deb ayirmaganmiz, ayirmaylik ham. Ayrilganni bo‘ri yer deb bejizga aytishmagan axir”, — deydi aya.
Xullas, Namanganning Mingbuloq tumanidagi qoraqalpoqlar va ularning avlodi yashaydigan “Qolgandaryo” mahallasida shunday gaplar. Bu yerdagilarning bari yuz bergan voqealar tezda unut bo‘lib, ikki xalq bir-biri bilan avvalgidek ahil-inoq yashab ketishiga ishonchi komil. Chunki o‘zlari 300 yillik tarixlari mobaynida aynan shunday hayot kechirib kelishgan.
Ma’lumot uchun, Namangan viloyati Qoraqalpog‘istonning Qorao‘zak tumanini o‘z otalig‘iga olgan. Bu yerda viloyatning vakolatxonasi tashkil etilgan, umumiy qiymati 200 milliard so‘mdan ortiq o‘nlab loyihalar ishlab chiqilgan.
Mavzuga doir:
Izoh (0)