SIPРИ: ядро қуролини қўллаш хавфи совуқ уруш давридан буён энг юқори чўққига чиқди

Ядро қуролига эга тўққизта мамлакат — Россия, АҚШ, Хитой, Франция, Буюк Британия, Покистон, Ҳиндистон, Исроил ва КХДР — ўз арсеналини фаол равишда модернизация қилишни бошламоқда, дейилади Стокгольм тинчлик муаммоларини тадқиқ қилиш халқаро институти (SIPРИ) тадқиқотида.

«Ўтган йили ядро қурол-яроғлари устидан назорат соҳасида ҳам, ядровий қуролсизланиш соҳасида ҳам аҳамиятли муваффақиятларга эришилган бўлса-да, ядро қуролини қўллаш хавфи совуқ уруш давридан буён ҳозир ҳар қачонгидан баландроқ бўлиб кўринмоқда», — деб ҳисоблайди SIPРИ директори Ден Смит.

Экспертлар ҳисоб-китобларига кўра, ядровий жанговар каллакларнинг умумий сони 2022 йил январь ҳолатига 12,7 мингтани ташкил қилган, шуларнинг 9,4 мингтаси фаол ва фойдаланиш учун потенциал жиҳатдан тайёр. Ўтган йили, SIPРИ маълумотларига кўра, 13 мингта жанговар каллаклар бўлган. Институт қайд этишича, захираларнинг қисқариши Россия ва АҚШ ўз қурол-яроғлари қаторидан эскирган тизимларни чиқариб ташлагани билан боғлиқ, фойдаланиш учун яроқли бўлган жанговар ўқлар сони эса ўша даражада қолмоқда.

SIPРИ эксперти Ханс Кристенсен сўзларига кўра, совуқ уруш тугаганидан буён давом этиб келаётган ядровий қуролларни камайтириш жараёни тугаганидан дарак берувчи «аниқ белгилар бор».

Институт маълумотларига кўра, 2022 йил январи ҳолатига жанговар каллакларнинг умумий сони қуйидагича:

• Россияда — 5977 та (1588 таси жойлаштирилган);
• АҚШда — 5428 та (1744 таси жойлаштирилган);
• Хитойда — 350 та;
• Францияда — 290 та (280);
• Буюк Британияда — 225 та (120);
• Покистонда — 165 та;
• Ҳиндистонда — 160 та;
• Исроилда — 90 та;
• КХДРда — 20 та.

Ҳиндистон ва Покистон, SIPРИ маълумотларига кўра, ядро арсеналини кенгайтирмоқда, Исроил эса уни модернизация қилмоқда (мамлакат ҳукумати Исроилда ядро қуроли борлиги ҳақида расман хабар бермаган). Шимолий Корея ўз ядро дастурига устувор эътибор қаратмоқда, Хитой эса 300 та янги учириш шахталарини қуриш ишларини олиб бормоқда, деб хабар беради экспертлар сунъий йўлдошдан олинган тасвирларга таяниб.

SIPРИ маълум қилишича, Россиянинг Украинадаги ҳарбий операцияси туфайли, стратегик барқарорлик бўйича Россия ва АҚШ музокаралари боши берк кўчага кириб қолди, ва ядро мамлакатларининг бошқа ҳеч қайсиси қурол-яроғ устидан назорат бўйича музокаралар олиб бормаяпти. Бундан ташқари, БМТ Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзолари (Хитой, Россия, Франция, АҚШ ва Буюк Британия) Ядро қуролини тақиқлаш тўғрисидаги шартномага қўшилгани йўқ, Эроннинг ядровий дастури бўйича музокараларда эса олдинга силжиш йўқ.

27 февраль куни, Россиянинг Украинадаги ҳарбий операциясининг учинчи куни, президент Владимир Путин стратегик тийиб туриш кучлари (уларга ядровий кучлар ҳам киради) жанговар навбатчиликнинг махсус режимига ўтказишни буюрди. Пентагон шундан кейин Америка стратегик тийиб туриш кучлари ҳолатини ўзгартириш учун асослар кўрмаётганини маълум қилди. Айни вақтда, идора раҳбари Ллойд Остиннинг сўзларига кўра, Россия ядро арсенали АҚШ учун «аҳамиятли муаммолар»ни туғдиради.

Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров Россия ядро урушига йўл қўймаслик тезисига содиқ эканини таъкидлади, шу билан бирга, у воқеалар ривожининг бундай тус олиши хавфи «анча жиддий» деб ҳисоблайди. Кремль Россиянинг ҳаёти учун хавфлар бўлган тақдирдагина ядро қуролини қўллаш мумкин бўлишини билдирди, бу миллий хавфсизлик концепциясида келтирилган.