SIPRI: yadro qurolini qo‘llash xavfi sovuq urush davridan buyon eng yuqori cho‘qqiga chiqdi

Yadro quroliga ega to‘qqizta mamlakat — Rossiya, AQSH, Xitoy, Fransiya, Buyuk Britaniya, Pokiston, Hindiston, Isroil va KXDR — o‘z arsenalini faol ravishda modernizatsiya qilishni boshlamoqda, deyiladi Stokgolm tinchlik muammolarini tadqiq qilish xalqaro instituti (SIPRI) tadqiqotida.

“O‘tgan yili yadro qurol-yarog‘lari ustidan nazorat sohasida ham, yadroviy qurolsizlanish sohasida ham ahamiyatli muvaffaqiyatlarga erishilgan bo‘lsa-da, yadro qurolini qo‘llash xavfi sovuq urush davridan buyon hozir har qachongidan balandroq bo‘lib ko‘rinmoqda”, — deb hisoblaydi SIPRI direktori Den Smit.

Ekspertlar hisob-kitoblariga ko‘ra, yadroviy jangovar kallaklarning umumiy soni 2022-yil yanvar holatiga 12,7 mingtani tashkil qilgan, shularning 9,4 mingtasi faol va foydalanish uchun potensial jihatdan tayyor. O‘tgan yili, SIPRI ma’lumotlariga ko‘ra, 13 mingta jangovar kallaklar bo‘lgan. Institut qayd etishicha, zaxiralarning qisqarishi Rossiya va AQSH o‘z qurol-yarog‘lari qatoridan eskirgan tizimlarni chiqarib tashlagani bilan bog‘liq, foydalanish uchun yaroqli bo‘lgan jangovar o‘qlar soni esa o‘sha darajada qolmoqda.

SIPRI eksperti Xans Kristensen so‘zlariga ko‘ra, sovuq urush tugaganidan buyon davom etib kelayotgan yadroviy qurollarni kamaytirish jarayoni tugaganidan darak beruvchi “aniq belgilar bor”.

Institut ma’lumotlariga ko‘ra, 2022-yil yanvari holatiga jangovar kallaklarning umumiy soni quyidagicha:

• Rossiyada — 5977 ta (1588 tasi joylashtirilgan);
• AQSHda — 5428 ta (1744 tasi joylashtirilgan);
• Xitoyda — 350 ta;
• Fransiyada — 290 ta (280);
• Buyuk Britaniyada — 225 ta (120);
• Pokistonda — 165 ta;
• Hindistonda — 160 ta;
• Isroilda — 90 ta;
• KXDRda — 20 ta.

Hindiston va Pokiston, SIPRI ma’lumotlariga ko‘ra, yadro arsenalini kengaytirmoqda, Isroil esa uni modernizatsiya qilmoqda (mamlakat hukumati Isroilda yadro quroli borligi haqida rasman xabar bermagan). Shimoliy Koreya o‘z yadro dasturiga ustuvor e’tibor qaratmoqda, Xitoy esa 300 ta yangi uchirish shaxtalarini qurish ishlarini olib bormoqda, deb xabar beradi ekspertlar sun’iy yo‘ldoshdan olingan tasvirlarga tayanib.

SIPRI ma’lum qilishicha, Rossiyaning Ukrainadagi harbiy operatsiyasi tufayli, strategik barqarorlik bo‘yicha Rossiya va AQSH muzokaralari boshi berk ko‘chaga kirib qoldi, va yadro mamlakatlarining boshqa hech qaysisi qurol-yarog‘ ustidan nazorat bo‘yicha muzokaralar olib bormayapti. Bundan tashqari, BMT Xavfsizlik kengashining doimiy a’zolari (Xitoy, Rossiya, Fransiya, AQSH va Buyuk Britaniya) Yadro qurolini taqiqlash to‘g‘risidagi shartnomaga qo‘shilgani yo‘q, Eronning yadroviy dasturi bo‘yicha muzokaralarda esa oldinga siljish yo‘q.

27-fevral kuni, Rossiyaning Ukrainadagi harbiy operatsiyasining uchinchi kuni, prezident Vladimir Putin strategik tiyib turish kuchlari (ularga yadroviy kuchlar ham kiradi) jangovar navbatchilikning maxsus rejimiga o‘tkazishni buyurdi. Pentagon shundan keyin Amerika strategik tiyib turish kuchlari holatini o‘zgartirish uchun asoslar ko‘rmayotganini ma’lum qildi. Ayni vaqtda, idora rahbari Lloyd Ostinning so‘zlariga ko‘ra, Rossiya yadro arsenali AQSH uchun “ahamiyatli muammolar”ni tug‘diradi.

Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov Rossiya yadro urushiga yo‘l qo‘ymaslik tezisiga sodiq ekanini ta’kidladi, shu bilan birga, u voqealar rivojining bunday tus olishi xavfi “ancha jiddiy” deb hisoblaydi. Kreml Rossiyaning hayoti uchun xavflar bo‘lgan taqdirdagina yadro qurolini qo‘llash mumkin bo‘lishini bildirdi, bu milliy xavfsizlik konsepsiyasida keltirilgan.