Event Horizon Telescope (EHT) халқаро астрономлар ва олимлар жамоаси Sagittarius А* (Қавс А*) — Ер сайёраси жойлашган Сомон Йўли галактикаси марказидаги ўта катта қора туйнук тасвирини биринчи марта эълон қилди, деб ёзади «РБК» EHT сайтидаги баёнотга таяниб.
Таъкидланишича, одамлар бу тасвирда қора туйнукнинг ўзини кўра олмайди, чунки у мутлақо қоп-қора, унинг атрофидаги нур сочувчи газ эса ўзига хос аломатни ҳосил қилади, яъни ёрқин ҳалқасимон тузилма билан ўралган, «соя» деб аталувчи қоронғи марказий соҳани кўриш мумкин бўлади.
«Биз ҳалқанинг катталиги Эйнштейннинг умумий нисбийлик назарияси тахминлари билан қанчалик мос эканидан ҳайратда қолдик. Ушбу мисли кўрилмаган кузатувлар бизнинг ўз галактикамиз марказида содир бўлувчи жараёнлар ҳақидаги тушунчаларимизни аҳамиятли даражада оширди», — деди олим Жеффри Bauer.
Замон ва маконнинг тортишиш кучи жуда катталигидан у ерни ҳатто ёруғлик ҳам тарк эта олмайдиган соҳалари қора туйнуклар деб аталади.
Sagittarius А* Ердан тахминан 27 минг ёруғлик йили масофасида жойлашган. Қора туйнук диаметри Қуёш диаметридан 17 мартача каттароқ ҳамда ундан тўрт миллион марта оғирроқдир.
Қора туйнукни тасвирга олиш ишлари 2017 йил апрелида 10 кун давомида саккиз хил телескоп ёрдамида амалга оширилган. Кейинги беш йил мобайнида олимлар миллиардлаб гигабайт ҳажмда тўпланган маълумотлар устида ишлаб, туйнук соясинининг ўзини турли хил шовқинлардан ажратиб олиш билан шуғулланган.
Ҳосил бўлган тасвир (уни фотосурат деб атаб бўлмайди, чунки у спектрнинг кўринадиган эмас, миллиметрли диапазонида олинган) бошқа бир қора туйнук — M87 га жуда ўхшаш. 2019 йилда эълон қилинган M87 тасвири астрономияда қора туйнук соясининг биринчи бевосита кузатувига айланганди, аммо жорий тасвирни олиш жараёни анча мураккаб бўлиб чиқди. Биринчидан, бизнинг галактикамиздаги ўта катта массали қора туйнук тахминан минг марта енгилроқ бўлиш билан бирга, ўраб турган моддаларни ҳам камроқ ютади ва шу сабабли анча хирадир (қора туйнукнинг ўзи ёруғлик чиқармайди, аммо унга келиб тушаётган қайноқ модда жуда ёрқин нур сочиши мумкин; улар қанчалик кўп бўлса, тасвир ҳам шунчалик ёруғ бўлиб чиқади). Маълумотларга ишлов бериш жараёнини қийинлаштирган яна бир нарса шуки, объектнинг ўзи галактика марказида жойлашган, тасвирга олиш эса галактика текислиги бўйлаб, Ердан олиб борилди.
Ўта катта массали қора туйнуклар кўплаб (эҳтимол, барча) галактикалар марказида бор, аммо, қанчалик ғалати бўлмасин, улар галактик юлдузларга жуда кичик гравитация таъсирини ўтказади — асосий, «галактикани бириктириб турувчи» масса қоронғи материя томонидан таъминланади.
Изоҳ (0)