Event Horizon Telescope (EHT) xalqaro astronomlar va olimlar jamoasi Sagittarius A* (Qavs A*) — Yer sayyorasi joylashgan Somon Yo‘li galaktikasi markazidagi o‘ta katta qora tuynuk tasvirini birinchi marta e’lon qildi, deb yozadi “RBK” EHT saytidagi bayonotga tayanib.
“Biz halqaning kattaligi Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi taxminlari bilan qanchalik mos ekanidan hayratda qoldik. Ushbu misli ko‘rilmagan kuzatuvlar bizning o‘z galaktikamiz markazida sodir bo‘luvchi jarayonlar haqidagi tushunchalarimizni ahamiyatli darajada oshirdi”, — dedi olim Jeffri Bauer.
Zamon va makonning tortishish kuchi juda kattaligidan u yerni hatto yorug‘lik ham tark eta olmaydigan sohalari qora tuynuklar deb ataladi.
Sagittarius A* Yerdan taxminan 27 ming yorug‘lik yili masofasida joylashgan. Qora tuynuk diametri Quyosh diametridan 17 martacha kattaroq hamda undan to‘rt million marta og‘irroqdir.
Qora tuynukni tasvirga olish ishlari 2017-yil aprelida 10 kun davomida sakkiz xil teleskop yordamida amalga oshirilgan. Keyingi besh yil mobaynida olimlar milliardlab gigabayt hajmda to‘plangan ma’lumotlar ustida ishlab, tuynuk soyasinining o‘zini turli xil shovqinlardan ajratib olish bilan shug‘ullangan.
Hosil bo‘lgan tasvir (uni fotosurat deb atab bo‘lmaydi, chunki u spektrning ko‘rinadigan emas, millimetrli diapazonida olingan) boshqa bir qora tuynuk — M87 ga juda o‘xshash. 2019-yilda e’lon qilingan M87 tasviri astronomiyada qora tuynuk soyasining birinchi bevosita kuzatuviga aylangandi, ammo joriy tasvirni olish jarayoni ancha murakkab bo‘lib chiqdi. Birinchidan, bizning galaktikamizdagi o‘ta katta massali qora tuynuk taxminan ming marta yengilroq bo‘lish bilan birga, o‘rab turgan moddalarni ham kamroq yutadi va shu sababli ancha xiradir (qora tuynukning o‘zi yorug‘lik chiqarmaydi, ammo unga kelib tushayotgan qaynoq modda juda yorqin nur sochishi mumkin; ular qanchalik ko‘p bo‘lsa, tasvir ham shunchalik yorug‘ bo‘lib chiqadi). Ma’lumotlarga ishlov berish jarayonini qiyinlashtirgan yana bir narsa shuki, obyektning o‘zi galaktika markazida joylashgan, tasvirga olish esa galaktika tekisligi bo‘ylab, Yerdan olib borildi.
O‘ta katta massali qora tuynuklar ko‘plab (ehtimol, barcha) galaktikalar markazida bor, ammo, qanchalik g‘alati bo‘lmasin, ular galaktik yulduzlarga juda kichik gravitatsiya ta’sirini o‘tkazadi — asosiy, “galaktikani biriktirib turuvchi” massa qorong‘i materiya tomonidan ta’minlanadi.
Izoh (0)