Буюк Миязаки мультфильмлари ёрдамида ҳал қилиш мумкин бўлган болалардаги муаммолар

Япониялик режиссёр Хаяо Миязакининг анимацион фильмлари бутун дунёда севиб томоша қилинади. Воқеаларга бой картина ғояси ва муаллиф томонидан берилган саволларнинг жиддийлиги учун ҳам бу мультфильмлар томошабинлар томонидан қадрланади. Ўзингиз учун муҳим нарсани кашф қилиш учун уларнинг ҳар бирини қайта-қайта кўриб чиқишингиз мумкин, ва албатта, фарзандларингиз билан томоша қилишни унутманг.

Ота-онани йўқотишдан қўрқиш («Менинг қўшним Тоторо»)

«Менинг қўшним Тоторо» анимацион фильмининг сюжети онаси оғир ташхис билан касалхонага ётқизилган опа-сингил атрофидаги воқеаларга қурилган. Миязаки томошабинни онасининг касаллиги билан боғлиқ стрессни бошдан кечириши керак бўлган болалар дунёсига етаклайди. Шуниси эътиборлики, режиссёр болалигида ўз онаси касал бўлиб, бир муддат ётиб қолганидаги ҳолатларни ушбу мультфильмда тасвирлаган.

Қизлар қишлоқ уйига кўчиб ўтишга мажбур бўлишгач, у ердан қоравойлар — ўйноқи чанг зарраларини кўриб қоладилар. Энаганинг айтишича, уларни фақат болалар кўриши мумкин. Бу митти жонзотлар қўрқув ва безовта қилувчи фикрлар рамзи бўлиб, улар болалар онгида тартибсиз ҳолда бўлади. Қаҳрамонлардан бири қоравойни муштига қамаб қўйгандай бўлади, аммо бармоқларини очганида фақат бўш кафтини кўради. Бу билан болалар ташвиши тутқич бермаслиги ва назорат қилиб бўлмаслиги кўрсатилади.

Қизиқарли факт: худди шу жонзотларни «Руҳлар олами» мультфильмида ҳам кўриш мумкин. Унда ҳам бош қаҳрамони ота-онасини йўқотади. Сюжет ривожланиб борар экан, қизча бу жонзотлар билан дўстлашишга муваффақ бўлади: у ваҳимага тушишни тўхтатади ва вазиятга қараб ҳаракат қила бошлайди.

Онасининг касаллиги туфайли келиб чиққан барча қийинчиликлар Тоторо — катта пахмоқ жонзот билан танишишга ёрдам беради. Қизалоқларнинг хотиржам бўлиши учун у борлигининг ўзи етарли эди. Қайсидир маънода у ҳатто ота-онасининг ўрнини босади: япон танқидчиларининг фикрича, унинг катта қорни онанинг иссиқ бағрига қиёсланади. Ғарбда Тоторо кўпинча эркак деб таърифланади, лекин Шарқ анимациясини билувчилар бу жонзотга аёллик фазилатлари берилган деб ҳисоблайди.

Афсуски, аслида бундай ажойиб мавжудотлар йўқ. Аммо бу ёш томошабинларга ҳикоядан сабоқ олишига тўсқинлик қилмайди: табиат кучларига ишониш ва яхши хаёлот қийин дамларда инсоннинг омон қолишига ёрдам беради.

Овқатланиш тартибининг бузилиши («Арвоҳлар олами»)

«Арвоҳлар олами» анимацион фильми бир қатор муҳим саволлар асосига қурилган. Шунингдек, «еб-ичиш» асрида кескинлашиб кетган муаммоларга ҳам катта эътибор қаратилади. Бош қаҳрамон Тихиронинг ота-онаси жодуланган ресторандаги овқатларнинг мўллигидан кўзлари ўйнаб кетади. Натижада бундай одобсизлик жазоланади: улар инсоний ўтмишини унутган чўчқаларга айланади. Ва шу ерда сеҳрланган дунёда Тихиронинг саргузаштлари ҳақида ҳикоя бошланади. Бироқ одамнинг озиқ-овқатга бўлган муносабати ҳақидаги мавзу шу билан тугамайди.

Ёзувчи Сюзан Найпирнинг сўзларига кўра, Тихиро ва унинг янги таниши — қиёфасиз махлуқ анорексия (иштаҳа йўқолиши) ва булимия (еб тўймаслик)ни англатади. Қизнинг ота-онаси билан содир бўлган воқеадан олдин иштаҳаси яхши бўлган деб айтиб бўлмайди. Энди эса у ҳаётини назоратдан чиқармаслик учун овқат ейишдан қўрқади ва вақт ўтиши билан унинг танаси шаффоф бўла бошлайди. Тихиро фақат резавор егандагина бундан қутулади.

Қиёфасизнинг бош қаҳрамондан фарқи шундаки, унинг иштаҳаси йўқолмайди. Аммо у очликни қондириш учун эмас, балки ёлғизлик туйғусидан қутулиш учун овқатланади. Унинг танаси ҳамма нарсани чиқариб ташлаши эса булимиядан далолат беради.

Овқат тана учун душман ҳам, дўст ҳам бўлиши мумкин — ижодкорлар мультфильм орқали буни яққол кўрсатиб берган. Қиз қўрқув билан курашиш давомида овқат нафақат инсонни хароб қилиши, балки ҳаётини сақлаб қолиши ҳам мумкинлигини тушуниб етади.

Оиладан ажралиш («Кики — етказиб бериш хизмати»)

Миязакининг бу асарини танқид қилганлардан бири: «Мен бу фильмни кўрганимда, қачонлардир менинг қизим ҳам узоқда бўлишини ўйлаб, юрагим орқага тортиб кетди», деганди. «Кики — етказиб бериш хизмати» фильмида айнан шундай ҳолат тасвирланган: Кики исмли қизалоқ ота-онасининг уйини тарк этади. Бош қаҳрамоннинг ёши рамзий маънога эга: айнан 13 ёшидан бошлаб қизлар балоғатга ета бошлайди, бу болалик ва ўсмирлик давридаги шартли чегарадир.

Мультфильм Эико Кадононинг худди шу номдаги романи асосида ишланган, лекин асл нусхадан фарқли ўлароқ мустақил бўлиш — ёлғизлик ва ўз-ўзини англашга яхши имконият бериши таъкидланади. Қаҳрамон ўзи танлаган касби ёрдамида жамиятга қўшилиши керак бўлади.

Ҳар доим гедонизм (ҳузур-ҳаловатга интилиш инсонга хос олий хислат, деб ҳисобловчи ахлоқий таълимот)га салбий муносабатда бўлган Миязаки ёш томошабинларга ўз қаҳрамони орқали меҳнат ва ҳалоллик гарови тўғри қарор эканини тушунтиради. Шунинг учун Кики ярқироқ пойабзал қўйилган витрина ёнида узоқ турмайди, ўз бурчини бажариш учун учиб кетади.

Ёш ва ташқи кўринишдаги комплекслар («Юрадиган қалъа»)

Жодугар кампир Софи исмли қизни кекса аёлга айлантириб қўяди. Қаҳрамон аста-секин тақдирига кўниб, қартайган танада яшашни ўрганишга мажбур бўлади. Бу билан ёвуз жодугар билан қарилик тушунчаси ўртасида параллеллик ўрнатиш мумкин. Софи ёш бўлган пайтида жодугар кампирни ҳақиқатан ҳам қўрқинчли деб ҳисобларди. Аммо ўзи унинг ҳолига тушганидан сўнг, жодугар унга зарари тегмайдиган кампир бўлиб, ҳатто кулгили ҳам кўринади.

Миязаки, шунингдек, томошабинларга инсон ёши у ўзини қанчалик яхши ҳис қилишига боғлиқ деган фикрни етказишга ҳаракат қилади. Софи кучли ҳис-туйғуларни бошдан кечирган пайтларда, масалан, севиб қолганида, у ўзи сезмаган ҳолда яшара бошлайди. Қаҳрамон ҳис-туйғуларнинг кучига қараб ўрта ёшли аёл ёки кул ранг сочли қизалоқ бўлиб қолади.

Картинада мавжуд бўлган яна бир муҳим фикр: севги — бу ташқи томондан идеал ёш қизларга бўлган муносабат эмас. Disney мультфильмлари бу борада беғубор ёш маликаларни тасвирлайди, лекин Миязаки бу ёндашувга бегона. Бошиданоқ унинг қаҳрамони ёқимсиз қилиб кўрсатилади, борган сари у бутунлай хунуклашади. Шунга қарамай, персонаж севиш ҳуқуқини йўқотмайди.

Ҳаётда ўз ўрнини топиш («Шамол кучаймоқда»)

«Шамол кучаймоқда» анимацион фильмининг бош қаҳрамони Жиро самолётларни яхши кўради ва учувчи бўлишни орзу қилади. Бироқ болада узоқни яхши кўролмаслик касаллиги бор, шу боис учишни фақатгина орзу қила олади. Худди шу ҳолат Ғарб мультфильмларида, эҳтимол, бошқача бўларди: қандайдир мўъжиза содир бўлади ва қаҳрамоннинг хоҳиши амалга ошади. Лекин бу япон режиссёрининг иши ва унинг ёндашуви бошқача.

Тақдир Жирога учувчи бўлишга имкон бермагани учун у самолётларни лойиҳалаштириш билан шуғулланади ва бу ишда муваффақият қозонади. Муаллиф бу билан ҳаёт бошқа кўплаб имкониятларни бераётган бир пайтда эришиб бўлмайдиган мақсадлар ҳақида ўйламаслик кераклигини уқтиради.

Ўзаро муносабатлардаги қурбонлик («Қоятошдаги балиқча Понё»)

Бир қарашда «Қоятошдаги балиқча Понё» мультфильмида муаллиф Ҳанс Кристиан Андерсеннинг «Сув париси» асарини қайта ишлаб чиққандек туюлади. Болакай сеҳрли балиқ-қизчани топиб олади, улар дўст бўлишлари учун балиқча оддий одамга айланиши керак. Агар бола синовдан ўтолмаса, Понё денгиз кўпигига айланади.

Эҳтимол, Миязаки даниялик ёзувчи ижодидан илҳомлангандир, аммо у томошабинларга умуман бошқача сабоқ беришга қарор қилади. Сюжетга кўра, Понёнинг одамга айланиши сайёра учун ҳалокатли таҳдидларга сабаб бўлиши мумкин. Агар ким биландир бўлган муносабатлар сиздан тубдан ўзгаришни талаб қилса, демак, бу сизнинг ва яқинларингизнинг одатий турмуш тарзини бутунлай йўқ бўлиб кетишига олиб келиши мумкин. Буни ҳар доим ҳам четлаб ўтиш мумкин эмас, лекин одам танлаган кишисининг олдидаги масъулиятини ҳис қилиши ва агар туйғулари ҳали ҳам сўроқ остида бўлса, уни ўз вақтида қўйиб юборишни ҳам билиши керак.

Фильмнинг кулминацион нуқтасида болакай Понёнинг балиқ ёки қиз бўлишидан қатъи назар, уни яхши кўришини айтади. Бу гапи билан қаҳрамон ўз ҳис-туйғулари туфайли бошқадан ҳеч қандай ўзгариш ва қурбонликларни талаб қилмаслигини исботлайди, бундай иқрорни Андерсен эртагидаги шаҳзодада учратмайсиз. Шундан кейингина бахтли якун келади: денгиз ҳукмдори болаларни айирмаслик учун уларга ён босади.