«Тўқсон кун бўлса баҳор, Аммо унда бир кун бор, Барчасидан улуғ кун, Барчасидан сермазмун, Бу кун Илич туғилган, Бу кун севинч туғилган...». Ўттиз йил илгари ҳам мактаб ўқувчилари 22 апрель куни шу шеърни айтиб, тадбир уюштирарди. Ҳозирги ёшлар танимайдиган ва тан олмайдиган Владимир Илич Ленин етмиш йиллик Собиқ Иттифоқ даврида доҳий саналган бўлиб, ўзини зиёли санаган киши унинг таржимайи ҳолини пухта билар, тарихи синчиклаб ўрганилар, хато-камчиликлари бўлиши мумкинлиги эса ақлга сиғмасди. Сана муносабати билан «Дарё» колумнисти Шукуржон Исломов коммунистлар доҳийси ҳақида ҳикоя қилади.
Владимир Илич Ульянов 1870 йилда Россиянинг Симбирск (ҳозирги Ульяновск) шаҳрида инспектор оиласида туғилган. Унинг ота ва она тарафдан аждодларида швед, немис, украин, яҳудийлар қони бўлган. Володя Ульянов мактабда аъло баҳоларга ўқиган, фақатгина мантиқ фанидан «тўрт»и бор эди, холос. Ленин ҳаётини ўрганган тарихчиларнинг ёзишича «...ўқувчилигидаёқ у фавқулодда қобилияти, кучли хотираси, тартиб-интизомли ва қизиқувчанлиги билан ажралиб турар, умуман у ўзиюрар энциклопедия эди». У мактабни битиргунча ҳам ҳокимиятдан норозилиги ва инқилобий истаклари борлиги сезилмаган. У отасининг йўлидан кетиб, катта давлат лавозимларида ишлашини тахмин қилишарди. Аммо бундай бўлмади. Владимир Ульяновдан йирик инқилобчи, марксчи олим, большевиклар партияси етакчиси ва тарихдаги биринчи социалистик давлат бунёдкори етишиб чиқди. Акасининг ўлими унинг дунёқарашини тамом ўзгартириб юборди.
Володя Ульянов мактабни битираётган йили унинг катта акаси Александр подшо ҳукуматига қарши бўлган «Халқ иродаси» ноқонуний ташкилотига аралашганлиги учун ҳибсга олинади. Ака-укаларнинг онаси афв сўраб, подшоҳга хат ёзади, аммо Александр афв сўрашдан бош тортади. Кўп ўтмай у осиб ўлдирилади. Подшо жазолаган одамнинг оиласида радди-маърака бўлади, Ульяновлар билан қўшнилари алоқани узади. Бу ҳодисалар 17 ёшли Ульяновнинг хотирасида чуқур из қолдирганди.
Шундан сўнг ёш Ульянов Маркс, Энгельс, Плеханов каби олимларнинг асарларини жиддий ўрганишга киришади. Қонун тақиқлаган тўгараклар билан алоқа боғлайди. Университетда ўқиш вақтида ғалаён қўзғашда айбланиб, ўқишдан четлаштирилади. Айниқса, унинг дунёқарашига рус файласуфи, ёзувчи, инқилобчи Николай Чернишевскийнинг асарлари қаттиқ таъсир кўрсатади. Социал-демократияга қизиқади. 1895 йилда Европага бориб, халқаро ишчилар ҳаракатлари етакчилари билан кўришади ва қайтгач бир гуруҳ ҳамфикрлари билан «Ишчилар синфини озод қилиш учун кураш иттифоқи»ни тузади. Бу иши учун Енисей губерниясига сургун қилинади. Сургундаги ҳаёти ёмон кечмайди, ўз асарларининг каттагина қисмини ёзиб тугаллайди. Надежда Крупская билан турмуш қуради. 1900 йилда унинг сургун муддати тугайди ва Псковга келиб, «Заря» ва «Искра» номли газеталар чиқаради.
1905 йилдан 1907 йилгача Швейцарияда иммиграцияда яшайди. Биринчи рус инқилоби омадсиз якунланиб, ташкилотчилари қамалгач, у партияни бошқаради. Доимий равишда Европа бўйлаб кўчиб юрганига қарамасдан биринчи инқилобдан иккинчисигача унинг ижоди сермаҳсул бўлади: «Правда» газетасини чиқариб, унда тинимсиз публицистик материаллар бериб боради. Икки йилда «Правда»да Лениннинг 270 га яқин мақоласи чоп этилади. Бу мақолалар большевизмни тарғиб қиларди. Ленин ўша йиллари Сталин билан танишган, Сталин газета муҳаррири эди.
1917 йилда Ленин қуролли қўзғалон ва октябрь инқилоби ташкилотчиларидан бири бўлади ҳамда шўролар ҳукумати ўрнатилишида бош бўлади. Шу йилнинг 31 октябрида Лениннинг шахсий буйруғи билан Петрограддан Москвага келтирилган аскарлар, ҳарбий денгизчилар ва қизил гвардиячилар ҳокимиятнинг шўролар қўлига ўтишини таъминлайди.
Ленин бошчилигида ҳокимиятга келган большевиклар бутунлай янги тизимни қура бошлайди. Большевиклар Европа социал-демократларидан радикал ислоҳотчилиги билан ажралиб турар, капитализм билан муросасиз эди. Лениннинг қисқача биографиясида ёзилишича, у Германия билан тинч яшашга келишган, хусусий савдо учун шароит қилиб берган, чунки давлат бу вақтда фуқароларни тўла таъминлай олмас, шу боис мустақил нон топишга изн берганди. Бу ички вазиятни анча юмшатган. Лениннинг раҳбарлиги остида Қизил Армия тузилган. 1922 йилда эса СССР деб аталган янги давлат ташкил топган. Мамлакатни тўла электрлаштириш ғояси ҳам Ленинга тегишлидир.
1918 йилда Фанни Каплан исмли анархист аёл Ленинга ўқ отиб, яралайди. Шундан сўнг пролетариат доҳийсининг саломатлиги ёмонлашади ва тўрт йилдан сўнг фаол сиёсатдан аста-секин чекина бошлайди. 1923 йилда соғлиғидан бутунлай ажралиб, ногиронлар аравачасига ўтиради. Бир йилдан сўнг миясига қон қуйилиши туфайли дунёдан ўтади. Айрим тарихчиларнинг айтишича, Ленин ўлимига нейросифилис сабабчи, чунки у аввалдан сифилисдан даволаниб юрган.
Лениннинг танаси бальзамланиб, мавзолейга қўйилган. СССР даврида уни кўриш учун одамлар навбатда турарди. Ҳозир ҳам Лениннинг жасади мавзолейда, бироқ уни кўмиш масаласи тез-тез кўтариляпти. Чунки уни сақлаш Россия ҳукуматига бир йилда ўн минглаб долларга тушмоқда.
Лениннинг шахсий хусусиятлари ҳақида гап кетганда уни талабчан, синчков ва тартибли эканлиги билан бирга ўта авторитар ва қув эканлигини британиялик тарихчи Ҳелен Раппопорт тилга олади. Фикрини маъқулламаганларга тоқатсиз бўлган, дўстлик унинг учун иккинчи даражали эди. Душманларига шафқатсиз бўлиб, одамлардан ўз мақсадида истаганича фойдаланган. Лениннинг тили чучук бўлиб, «Р»ни талаффуз қилолмасди. Лениннинг дабдабадан қочиб, оддий яшаш тарзи одамларнинг унга ихлосини орттирган. Бу ленинчиларнинг ҳозир ҳам асосий аргументларидан биридир.
Лениннинг фаолияти ҳақида халқ ҳам, тарихчилар ҳам ягона фикрда эмас. Уни миллий қаҳрамон сифатида кўрувчилар ҳам, давлат жиноятчиси деб ҳисобловчилар ҳам кўп. Талқинлар эса бир-бирига ўта зиддир. Сўровномалар натижасига қарасак, подшо ҳукуматини ағдариб халқ ҳокимияти ўрнатгани, оддий одамлар ҳаётини яхшилагани, саводсизликни тугатиб, барчага бепул таълим ҳуқуқини бергани, ишчи-деҳқонларга эркинлик ва ҳуқуқ бергани, ижтимоий тенгликни таъминлагани учун Ленинни ҳурматлашади. Аммо фуқаролар уруши ёйилиши, давлатнинг пароканда бўлиши, инқилобдан кейинги иқтисоднинг издан чиқиши, очарчилик, подшо оиласининг ўлдирилиши, мамлакатнинг табиий йўлдан нотўғри йўлга оғишида бош айбдор Ленин деб ҳисобловчилар ҳам оз эмас. Россияликларнинг Ленинга муносабатида қизиқ тенденция кузатилади: ижтимоий-иқтисодий табақаланиш кучайган маҳалда Ленин машҳурлаша бошлайди ва одамлар тўкин совет йилларини қўмсаб қолади. Аслида, бу фақат россияликлар учун эмас, собиқ СССРнинг деярли барча давлатлари учун хос десак бўлади.
Ленин оддий одамларнинг кўнглини усталик билан овларди. Унинг оддий ошпаз аёл мамлакатни бошқариши мумкинлиги ҳақидаги гапи машҳур. Ленин шундай ҳисоблаганига ишониш қийин, чунки у чуқур билимли киши эди. Бу интеллект жиҳатдан одамлар орасидаги фарқ унча катта эмаслигини таъкидлаш учун айтилган муболағали гап бўлиши мумкин. Ёки Лениннинг навбатдаги популизми. Борингки, қорни очиб турганда айтиб юборган бўлиши эҳтимол. Шунга қарамасдан, Ленин СССРда бениҳоят улуғланган. Ўзбек тарихчиларининг ёзишича, Ленин пайғамбар эканлиги хусусида жиддий баҳслар бўлган. Ўзбек совет адиблари орасида Ленинни бир бора мақтаб ёзмаган ижодкорни топиш қийин.
Изоҳ (0)