Фото: Турк ва юнон маданияти қоришган қадимий қишлоқ — Силле

Ўзбекистонлик журналистлар 2020 йилнинг декабрь ойида дунёнинг бир қанча давлатлари оммавий ахборот воситалари вакиллари қаторида Туркиянинг Коня шаҳридаги Жалолиддин Румийнинг ҳаёт йўлини эслатиб турадиган диққатга сазовор қадамжоларини зиёрат қилди. Ана шундай қадамжолардан бири Силле қишлоғи саналади. Силле Туркиянинг Коня шаҳридан 8 километр узоқликдаги ҳудудда, шимолий қисмдаги Салжуқли туманида жойлашган турк қишлоғи саналади.

1922 йилгача бу ерда Каппадокиянинг юнон тилида гаплашишган. Мазкур ҳудудда 800 йилдан ортиқ вақт давомида қўшни турклар билан юнонлар ҳам яшаган. Бундай дўстона муҳит сабабчиси Авлиё Ҳаритон ибодатхонасида рўй берган мўъжизага гувоҳ бўлган Мавлоно Жалолиддин Румий ҳисобланади. Эндиликда ушбу ибодатхона турк тилида «Оқ ибодатхона», деб аталади. Румий Авлиё Ҳаритон ибодатхонаси ичида кичик масжид қурдирган. Энг қизиқ жиҳати шуки, Румий араб-турк ёзуви воситасида юнон тилида шеърлар ёзган бўлса, ўша пайтда Силле қишлоғи аҳолиси юнон алфабитида турк тилида ёзишган. Ушбу хат тури бутун ҳудудда тарқаб Қораманли турк ёзуви сифатида танилди.

Мавлоно турклардан қишлоқдаги юнон аҳолисини ҳеч қачон ранжитмасликни, маҳаллий юнонларга эса унинг қабрини тозалаб туришларини васият қилган. Турклар унинг ушбу илтимосини ҳурмат қилишган. Нотинч даврларда султоннинг бир қанча мулозимлари турклар томонидан Коняга юборилиб туриб, Румийнинг ушбу илтимосини ёдга солиб туришган. Силледа юнонларнинг турклар билан яшаши тинчликка асослангани туфайли юнонлар 8 асрдан узоқ вақт мобайнида ҳам ўз тилларини, ҳам православ христиан динларини сақлаб қолишга эришдилар.

1923 йилда Туркия ва Греция ўртасидаги аҳоли алмашинуви дин асосида амалга оширилган. 1924 йилдан сўнг қишлоқнинг барча юнон аҳолиси бу ерларни тўлиқ тарк этган. Айни вақтда қишлоқ қўриқланади ва туризм мақсадида қайта таъмирлаш ишлари олиб борилган. Қишлоқнинг ёғоч ва тошдан қилинган уйлари, қадимий ҳайкаллари тикланиб сайёҳлар учун янада мафтункор бир гўшага айланди.

Силле Салжуқли туманига 1989 йилда иккита маҳалла сифатида бириктирилган. 1995 йилда Коня маданий ва табиий меросни муҳофаза қилиш кенгаши томонидан ундаги черковлар, монастирлар ва қабристонларнинг жанубий ён бағирлари биринчи даражали археологик жой деб эълон қилинган.

Бу ердаги энг машҳур қадамжолардан бири бу Византия даврининг йирик иншоотларидан бири Авлиё Елена черкови саналади.

У сўнгги автобус бекатида, қишлоқнинг ичкарисида жойлашган, милодий 327 йилда Византия императори Константиннинг онаси Елена томонидан қурдирилган. Зиёратга сафари билан Қуддусга йўлга чиққан Елена Коня ҳудудида тўхтайди ва бу ерда илк христиан даврига оид ибодатхоналарни кўргач, ўзи ҳам ибодатхона қурмоқчи бўлади.

Шундан сўнг Аё Елена черковига замин яратилади. Диний иншоот 1833 йилда Султон Абдулмажид даврида тўртинчи марта таъмирланган. Маҳаллий тошлардан қурилган черковда замонавий вандализм элементларига эга яшнаб турган фрескалар ҳам бор. Учта чизиқли структуранинг қуббаси тўртта устунда жойлашган. 1923-1990 йилда черков масжид сифатида фойдаланилганига қарамасдан, бу ерда ҳамон черковнинг жиҳозлари яхши ҳолатда сақланган.