«Муҳташам юз йил» сериалидаги Султон Сулаймон қароргоҳи, Туркиядаги энг оммабоп иккинчи музей Тўпқопи саройи (фото)

«Шаби арус» тадбирларида иштирок этиш учун ўзбекистонлик журналистлардан иборат гуруҳ Туркиянинг Коня ва Истанбул шаҳарларида бўлгани ҳақида хабар берилганди. Туркия Маданият ва туризм вазирлиги томонидан уюштирилган сафар давомида оммавий ахборот воситалари вакиллари «Муҳташам юз йил» сериалининг асосий қаҳрамони Султон Сулаймон қароргоҳи бўлмиш «Тўпқопи саройи»да ҳам бўлиб, у ердаги машҳур ҳовлиларни кўздан кечирди.

Тўпқопи саройи Истанбулдаги ўзига хос меъморчилик ечимига эга 5 асрдан зиёд умрга эга иншоот саналади. Тарихий мажмуа Босфор бўғози ва Мармар денгизи қўшилган нуқтада жойлашган. Усмонлилар даврининг қачонлардир машҳур қароргоҳи саналган муҳташам сарой бугунги кунда мегаполиснинг энг оммабоп қадамжоларидандир. Унинг умумий майдони 700 минг квадрат метрни ташкил этиб, 4 та ҳовлидан иборат. Ҳовлиларнинг ҳар бирида бир-биридан фарқланувчи обидалар бор. Кенг миқиёсдаги муҳандислик ечимлари туфайли ҳам уни Истанбул ичидаги алоҳида шаҳар, деб аташади.

Қаср залларида 65 мингдан зиёд экспонатлар тақдим этилган бўлиб, улар сарой коллекциясининг атиги ўндан биридир. Музейнинг ички қисмларида эса бежирим мозаикалар, нақшлар, мармар ва тилла элементлар билан безатилган.

Тўпқопи 1463 йилда Султон Маҳмуд Фотиҳ томонидан бир пайтлар византиялик императорлик қасри қурилган Саройбурну ҳудудида қад ростлай бошлаган. Аввалига сарой султонлар томонидан расмий мажлислар ҳамда хорижий меҳмонларни қабул қилиш учун фойдаланилган. Аёллар ва болалар ўша пайтда бу ерда яшамаган. Аммо XVI асрда Султон Сулаймон I даврида катта ўзгаришларга учради. У ўзига яқинроқ яшашни истаган рафиқаси Роксалананинг (Хуррам) илтимосига кўра ҳарамни сарой ичига кўчирган.

XIX асрнинг ўртасигача бино Усмонлу ҳукмдорлар келиб кетувчи жой бўлган. 1842 йилда эса Султон Абдулмажид I Европанинг машҳур қасрлар билан беллаша оладиган барокко усулидаги янги қаср қуришни буюради. Янги қароргоҳ Долмабахче, деб номланиб, 1853 йилда битирилгач, Тўпқопи ўзининг аввалги аҳамиятини йўқотиб борган.

Усмонлилар империяси қулагач, Туркия президенти Мустафо Камол Отатурк 1924 йилда унга музей мақомини беради. Бугунги кунда ушбу масканни йилига 2 миллион одам зиёрат қилади. Мазкур кўрсаткич билан у Коня шаҳридаги Мавлоно музейидан кейин Туркиядаги иккинчи энг оммабоп музей ҳисобланади.

Биринчи ҳовли

Яничар ҳовлиси 4 та ҳовли ичида энг йириги. Бир пайтлар қароргоҳдан турк султонлари Аё Софияга жума намозига чиққан император дарвозаси энг маҳшур қисмидир. Дарвоза эшиклари тўлиқ мармардан, фасад қисмини эса араб тилидаги тилла ёзувлар безаб туради.

532 йилда қурилган Аё Ирина черкови эса бугунги кунгача сақланиб қолган. Усмонлилар Константинополни эгаллагач уни бузмасдан қурол-яроғ сақлашга омбор қилишган. Юз йил ичида черков археологик, императорлик ва ҳарбий музей мақомида бўлди, аммо якунда ундан барча экспонатлар олиб чиқилди ва айни вақтда концерт майдончаси сифатида фойдаланилмоқда.

Иккинчи ҳовли.

Иккинчи ҳовли классик Усмонлилар услубидаги кутиб олиш дарвозаси билан ажралиб туради. У арк ва 2 та европача услубдаги минорага эга. Ушбу дарвоза марказга олиб борувчи саналиб, бугунги кунда сайёҳлар учун асосий кириш қисмидир. Бу ерда Кенгаш биноси, Адлия минораси, девон, XIX аср ўртасигача ишлаган Ташқи ғазна, сарой а’ёнлари бинолари, султон отхонаси, ҳаммом ва масжид жой олган. Сарой ошхоналари эса нафақат султон, балки 10 та сексияда ҳарам хонимлари, мансабдорлар учун ҳам таом тайёрлаган.

Айнан шу ҳовлида султон ҳарами жой олган бўлиб, айни дамда бу ер музейга айлантирилган. Ҳарам бир пайтлар 4 қисмдан таркиб топиб: биринчиси ҳарам оғаси, иккинчиси ҳарам хонимлари, учинчиси султон онаси, тўртинчиси эса турк ҳукмдорига тегишли бўлган. Бу ерда умумий 300 та хона, 2 та масжид ҳамда аёллар касалхонаси бор. Аксарият хоналар кичик ва интерьер жиҳатдан содда, аммо саройдаги Хуррам султон хонаси аксинча жуда йирик ва машҳур.

Учинчи ҳовли

Бу ерда барокко усулидаги, ёғоч қубба билан безатилган, 4 та мармар устунга эга бахт дарвозаси бор. Айни қисмдан саройнинг энг ичкари жойлари, яъни султонларнинг ётоқхонасига йўл очилади. Ушбу масканга султондан бошқа ҳеч ким киритилмаган, дарвоза соқчилар томонидан қўриқланиб, кимдир рухсатсиз кирмоқчи бўлса давлатга хиёнатда айбланган. Тахт турган залга кириш қисми 2 та бўлиб, биридан фақат ва фақат султон, иккинчисидан қолганлар кирган. Бинонинг безаклари гуллар, тошлар, мармар устунлар ва олтин қопламали панжаралар шаклида турли нақшларни ўз ичига олади. Учинчи ҳовлининг марказида кутубхона жой олган, у сарой мактаби ўқувчиларига мўлжалланган. Бу ерда фавворалар, яшил миниатюрали боғлар, қуббали том, аркли тешиклар, мармар устунлар бор. Хазинахона, султоннинг барча заргарлик буюмлари сақланишига масъул хазиналар палатаси ва ҳукмдорларнинг шахсий ҳовлиси бўлган сирли павилион айнан мазкур ҳудудда жойлашган. Энг йирик сарой масжиди Оғаларга эса султон ва унинг яқин хизматчилари ибодатга келган.

Тўртинчи ҳовли

Ушбу ҳовлидан туриб Истанбулнинг ажоб манзараси, саройнинг гўзал боғлари, гул, мева ва узумзорларни томоша қилиш мумкин бўлган. Султонлар бу ерда ёлғиз қолиб ўйлашни хуш кўрган. Мармар терассада эса Босфор бўғози ва Мармар денгизи, Олтин шох қирғоқларини кўриш имкониятига эгасиз. Ереван ва Бағдод павильонлари, Колонна зали, кесиш павильони ва Сўфий масжидлари яхши ҳолатда сақланган.