Foto: Turk va yunon madaniyati qorishgan qadimiy qishloq — Sille

O‘zbekistonlik jurnalistlar 2020-yilning dekabr oyida dunyoning bir qancha davlatlari ommaviy axborot vositalari vakillari qatorida Turkiyaning Konya shahridagi Jaloliddin Rumiyning hayot yo‘lini eslatib turadigan diqqatga sazovor qadamjolarini ziyorat qildi. Ana shunday qadamjolardan biri Sille qishlog‘i sanaladi. Sille Turkiyaning Konya shahridan 8 kilometr uzoqlikdagi hududda, shimoliy qismdagi Saljuqli tumanida joylashgan turk qishlog‘i sanaladi.

1922-yilgacha bu yerda Kappadokiyaning yunon tilida gaplashishgan. Mazkur hududda 800 yildan ortiq vaqt davomida qo‘shni turklar bilan yunonlar ham yashagan. Bunday do‘stona muhit sababchisi Avliyo Hariton ibodatxonasida ro‘y bergan mo‘jizaga guvoh bo‘lgan Mavlono Jaloliddin Rumiy hisoblanadi. Endilikda ushbu ibodatxona turk tilida “Oq ibodatxona”, deb ataladi. Rumiy Avliyo Hariton ibodatxonasi ichida kichik masjid qurdirgan. Eng qiziq jihati shuki, Rumiy arab-turk yozuvi vositasida yunon tilida she’rlar yozgan bo‘lsa, o‘sha paytda Sille qishlog‘i aholisi yunon alfabitida turk tilida yozishgan. Ushbu xat turi butun hududda tarqab Qoramanli turk yozuvi sifatida tanildi.

Mavlono turklardan qishloqdagi yunon aholisini hech qachon ranjitmaslikni, mahalliy yunonlarga esa uning qabrini tozalab turishlarini vasiyat qilgan. Turklar uning ushbu iltimosini hurmat qilishgan. Notinch davrlarda sultonning bir qancha mulozimlari turklar tomonidan Konyaga yuborilib turib, Rumiyning ushbu iltimosini yodga solib turishgan. Silleda yunonlarning turklar bilan yashashi tinchlikka asoslangani tufayli yunonlar 8 asrdan uzoq vaqt mobaynida ham o‘z tillarini, ham pravoslav xristian dinlarini saqlab qolishga erishdilar.

1923-yilda Turkiya va Gretsiya o‘rtasidagi aholi almashinuvi din asosida amalga oshirilgan. 1924-yildan so‘ng qishloqning barcha yunon aholisi bu yerlarni to‘liq tark etgan. Ayni vaqtda qishloq qo‘riqlanadi va turizm maqsadida qayta ta’mirlash ishlari olib borilgan. Qishloqning yog‘och va toshdan qilingan uylari, qadimiy haykallari tiklanib sayyohlar uchun yanada maftunkor bir go‘shaga aylandi.

Sille Saljuqli tumaniga 1989-yilda ikkita mahalla sifatida biriktirilgan. 1995-yilda Konya madaniy va tabiiy merosni muhofaza qilish kengashi tomonidan undagi cherkovlar, monastirlar va qabristonlarning janubiy yon bag‘irlari birinchi darajali arxeologik joy deb e’lon qilingan.

Bu yerdagi eng mashhur qadamjolardan biri bu Vizantiya davrining yirik inshootlaridan biri Avliyo Yelena cherkovi sanaladi.

U so‘nggi avtobus bekatida, qishloqning ichkarisida joylashgan, milodiy 327-yilda Vizantiya imperatori Konstantinning onasi Yelena tomonidan qurdirilgan. Ziyoratga safari bilan Quddusga yo‘lga chiqqan Yelena Konya hududida to‘xtaydi va bu yerda ilk xristian davriga oid ibodatxonalarni ko‘rgach, o‘zi ham ibodatxona qurmoqchi bo‘ladi.

Shundan so‘ng Ayo Yelena cherkoviga zamin yaratiladi. Diniy inshoot 1833-yilda Sulton Abdulmajid davrida to‘rtinchi marta ta’mirlangan. Mahalliy toshlardan qurilgan cherkovda zamonaviy vandalizm elementlariga ega yashnab turgan freskalar ham bor. Uchta chiziqli strukturaning qubbasi to‘rtta ustunda joylashgan. 1923-1990 yilda cherkov masjid sifatida foydalanilganiga qaramasdan, bu yerda hamon cherkovning jihozlari yaxshi holatda saqlangan.