Foto: Jaloliddin Rumiy qabri joylashgan mashhur Mavlono maqbarasi
Xabar qilinganidek, Turkiyada mutafakkir Jaloliddin Rumiy vafotining 747 yilligi munosabati bilan “Shabi arus” marosimlari doirasida madaniy tadbirlar boshlangan bo‘lib, ularda o‘zbekistonlik jurnalistlar ham ishtirok etmoqda. Tadbirlar doirasida OAV vakillari Turkiyaning Konya va Istanbul shaharlaridagi ziyoratgohlar, madaniy markazlar, tarixiy qadamjolar va Jaloliddin Rumiy hayot yo‘liga taalluqli maskanlarda bo‘lishi belgilangan edi.
Konya ichki Anadolu hududida joylashgan shahar bo‘lib, mamlakatning tarixiy va madaniy jihatdan eng muhim markazlardan biri sanaladi. Turk va islom olamining dunyoga mashhur mutafakkirlaridan biri mavlono Jaloliddin Rumiy bilan nomi birlashgan shahar boy tarixiy o‘tmishga ega. Safarning dastlabki kunida jurnalistlar hududning eng ko‘zga ko‘ringan hamda dunyoning turli burchaklaridagi sayyohlarni o‘ziga jalb qiluvchi Mavlono Jaloliddin Rumiy maqbarasiga (muzey) ziyorat qildi. Aytish kerakki, Konyada Anadolu, Saljuqiy davlatini boshqargan sultonlar, vazirlar, muhim tarixiy shaxslarning maqbaralari, jamg‘armalari, masjidlari, madrasalari juda ko‘p. Mavlono maqbarasi ularning ichida eng mashhuri sanaladi.
Mavlononing o‘limidan beri yuzlab yillar o‘tgan bo‘lsa-da, u butun dunyo bo‘ylab o‘z fikrlari bilan eslanib, qabul qilingan va asarlari o‘nlab tillarda o‘qishda davom ettirilmoqda. Mavlono maqbarasi va muzeyi bu borada katta ahamiyatga ega. Rumiy yashagan davrda Saljuqiylar davlati mo‘g‘ullarning bosqinchi kuchlari natijasida tobora zaiflab borayotgan davr edi. U o‘z kuchini, mavqeyi va siyosiy kelajagini yo‘qota borayotgan bir davlatda yashagan. U Turkiya tuproqlaridagi ma’naviy tubanlik va inqirozga tushgan insonlarni ma’naviy jihatdan jonlantirdi, jamiyatning ziyoli qatlami bilan do‘stona munosabatlar qurgan.
Saljuqiy sultonlari saroyining yonida uning otasiga bir bog‘ sovg‘a qilingan edi. Mavlono 1273-yilda vafot etgach, uning maqbarasi xuddi shu bog‘ning ichida qurilgan. Saljuqiylar me’morchilik san’ati bilan qurilgan maqbaraga “Yashil maqbara” deb nom berildi. Maqbara mavlaviylik dargohining o‘rtasida joylashgan. To‘rtta katta ustun ustiga qurilgan maqbaraning ust qismida qubba bor. Tashqaridan ko‘p burchakli ko‘rinishdagi ziyoratgohning qubbasi yashil rangda bo‘lib, maqbaraning devorlari ham yashil rangli chinnilar bilan bezalgan. Qubbaning ustki qismi tashqaridan katta kuloh bilan o‘ralgan. Ushbu maqbaraga vaqt o‘tgach, mavlaviylik tariqatining obro‘li vakillari va Mavlononing yaqinlari ham dafn etilgan. Mavlono dargohini o‘z ichiga olgan muzey sohasida darveshlar tunagan makonlar, samoxona, shabi arus hududi, masjidni ko‘rish mumkin. Muzeyda bundan tashqari Mavlono va mavlaviylikka oid asarlar bilan qo‘lyozma kitoblar, lavhalar, plitalar, lampalar, musiqa asboblari, mavlaviylik tariqatiga oid liboslar, Rumiy ishlatgan asbob-anjomlar, Mavlononing masnaviy asaridan ba’zi bo‘limlar ziyorat etuvchilarning ko‘rishi uchun taqdim etilgan. Kutubxonada turli davrlarga oid to‘rt mingdan ortiq qo‘lyozmalar mavjud. Bu asarlarning barchasi raqamlashtirilgan va tadqiqotchilarning xizmatida.
Faqatgina qabrdan iborat bo‘lgan bino 1926-yildan keyin muzey sifatida ochilgan. 1954-yilda qayta ko‘rib chiqilib, Mavlono muzeyi deya nomlangan. Uning maydoni bog‘i bilan 6500 kvadrat metrdan iborat. Muzeyda 6 ta bo‘lim mavjud. Ulardan birinchisi — qiroat xonasi. Bu Qur’onni chiroyli ovozda va to‘g‘ri o‘qishni anglatadi. Hozirgi kunda maqbaraning sayr qilingan ziyoratgoh qismining masjid bo‘limida juda katta sandiqlar va mavlaviylik tariqatiga oid kitoblar, tarixiy yozuvlar ko‘rgazmaga qo‘yilgan. Usmoniy podshohlarning ko‘pchiligi mavlaviylik tariqatiga a’zo bo‘lganliklari uchun har bir podsho ushbu maqbaraning kengaytirilishiga va bezalishiga katta hissa qo‘shgan. Maqbaraning yonida Usmonlilar davridan qolgan jome’ masjid o‘rin olgan.
Turkiyada To‘pkapi saroyidan so‘ng eng ko‘p ziyorat etilgan dargoh sanaluvchi maqbara bepul xizmat ko‘rsatib kelmoqda. Istanbul va Anqaradan tezyurar poyezdlar ushbu maqbara joylashgan Konya shahrigacha qatnaydi.
