Foto: Istanbulning mashhur Beyo‘g‘li tumanidagi qadamjolarga nazar

“Shabi arus” tadbirlarida ishtirok etish uchun o‘zbekistonlik jurnalistlardan iborat guruh 14–20-dekabr kunlari Turkiyaning Konya va Istanbul shaharlarida bo‘lgani haqida xabar berilgandi. Turkiya Madaniyat va turizm vazirligi tomonidan uyushtirilgan safar davomida ommaviy axborot vositalari vakillari Beyo‘g‘li tumanida ham bo‘lib, u yerdagi mashhur qadamjolarni ko‘zdan kechirdi.

Galata mavlaviyxonasi Istiqlol ko‘chasining pastki qismidan Qorako‘y tramvay bekati hamda Galata ko‘prigigacha cho‘zilgan G‘olib dada ko‘chasida joylashgan.

Tor yo‘lakdan o‘tib, ichkariga kirilganda Yevropaga xos toshli hovli, Usmonlilar uslubida yog‘ochdan qurilgan samoxona, maqbaralar va favvoraga duch kelasiz. Muzeyda haqiqiy madaniyat obyektlari, samoxona, Holid afandi maqbarasi, Shayx G‘olib maqbarasi, Sebbilkitob binosi, Odila sulton favvorasi, Hasan og‘a favvorasi va “Hamuflon” mavlaviylar qabristoni bor.

Galata yoki Kuliqopi mavlaviyxonasining ilk binosi 1491-yilda qurilgan. O‘sha vaqtda mavlaviyxona rahbarligiga shayx Mahmud dada, keyinroq esa Sofi Musa dada tayinlanadi. Tariqat a’zolari oq kigizdan qilingan baland konus shaklidagi qalpoq, yenglari yo‘q, tovongacha tushadigan oq yaktak (tanura), kalta yengli kamzul va keng belbog‘ taqishgan. Juma kunlari mavlaviyxona a’zolari zikr tushib, samo raqsini ijro etgan. Ilk bino 1766-yilda yong‘indan talafot ko‘rganidan so‘ng darvishlar yangisini quradi va u bugungi kungacha yetib kelgan muzeyga aylantiriladi. Shayx va shoir G‘olib dada sharafiga ushbu manzilni G‘olib dada dargohi deb ham atashgan. Bino oddiy madrasa uslubida katta zal, darvishlar xonasi, shayx xonasi, kutubxona, oshxona, maqbara va boshqa ichki bo‘limlar bilan birga qurilgan.

Galata mavlaviyxonasi sultonlar Salim II, Mahmud II va Abdulmajid I davrida ham ta’mirlanib, restavratsiya qilingan. Turkiya respublikasi tashkil etilganidan keyin Galata mavlaviyxonasi yopilgan (1925–1965). Istanbul viloyat noibligi qarori bilan samo raqsi maktabi sifatida ishlatila boshlangan.

Deyarli yarim asrdan so‘ng qilingan mukammal ta’mirlash ishlaridan keyin (1967–1972) bino ichida klassik turk she’riyatini o‘zida aks ettirgan Devon adabiyoti muzeyi ochilgan. Kichik muzey eksponatlari orasida musiqa asboblari, qo‘lyozmalar va darvishlarning buyumlari namoyish etilgan. Barokko usulida qurilgan sakkiz burchakli yog‘och zalda oyning har so‘nggi yakshanbasida sufiylar samo raqsi ijro etilgan.

Mavlaviyxonaning qabristonida shayxlar, mashhur musiqachilar, shoir va mutafakkirlar dafn etilgan. Bu yerda ilk turk matbaachisi Ibrohim Mutafakkir, ilk g‘arbiy artilleriya maktabini ochgan Humbaraji Ahmad poshsha, devonning ilk shoirasi Laylo xonim va nay ustasi Usmon dada qabrlari bor. Ta’mirlash ishlari tugagandan keyin (2011-yilning noyabrida) sayyohlar uchun samo raqsi ham namoyish qilib kelinadi.

Galata minorasi

Galata minorasi Istanbulning Yevropa qismida, Galata tepaligi ustida, Beyo‘g‘li tumanida joylashgan. U shahar markazining deyarli barcha nuqtasidan ko‘zga tashlanib turadi. Minora balandligi 67 metr, diametri 9 metr, dengiz sathidan 140 metr balandlikda turadi va shahar ramzlaridan sanaladi. Minoraning tepa qismidagi 8-qavatdagi restoran va 9-qavatda tomosha maydonchasidan turib Istanbulning panoramali ko‘rinishiga guvoh bo‘lish mumkin. Beyo‘g‘li tumanining ko‘chalari, eski shahar, “Oltin shoh”ning (Bosfor bo‘g‘ozining Yevropa qirg‘oqlari yaqinidagi buxta) o‘ng qirg‘oqlari, Bosforning Osiyodagi qirg‘og‘i ko‘rinib turadi. Agar havo yaxshi bo‘lsa, “Shahzoda orollari” va Marmar dengizi qirg‘oqlarini ham ko‘rish mumkin. Minorada 2 ta lift, restoran, qovoqxona, sharqona qahvaxona va tungi klubgacha ishlagan. Minora ayni vaqtda muzey maqomida faoliyat yuritadi hamda 9 qavatdan iborat. 2020-yilgacha har bir qavatning o‘z vazifasi bo‘lgan. Uchinchi va to‘rtinchi qavatda esdalik sovg‘alari sotuvchi do‘konlar, beshinchi qavatda Genuez qovoqxonasi, oltinchi qavatda oshxona, yettinchi qavatda shahar maketi o‘rin olgan foye, sakkizinchi qavatda restoran va to‘qqizinchi qavatda tomoshagoh o‘rin olgan.

Minora o‘rnida qachonlardir VI asrda qurilgan mayoq bo‘lgan. Genuyaliklar vizantiyaliklardan ushbu tumanni tortib olganidan so‘ng koloniya tashkil etgach, 1341-yilda uning atrofida mudofaa devorlari qura boshlaydi. 1348-1349 yillarda tepalikda bugungi kungacha yetib kelgan mana shu minora qurilgan va “Masih minorasi”, deb atashgan. Minora dengizchilar va savdogarlar uchun alohida ahamiyat kasb etgan. Mudofaa devori va xandaqlarning bir qismi hozirgacha ham turibdi. Ayni vaqtdagi Galata nomi unga Usmonlilar davrida berilgan, chunki u shaharning tarixiy joylaridan bo‘lgan Galatadan (galaktos — yunon tilida sut) o‘rin olgan. Nomning kelib chiqishi xususidagi afsonalardan birida aytilishicha, Konstantinopol davrida ushbu hududda qo‘y va echkilar boqilgan. Boshqa bir talqinda esa Anatoliyaning kelt qabilalaridan birining nomi “galatalar”dan olingan, deyiladi. Uchinchi talqinda esa italiyaliklarning “kalata” — qiyalik so‘zidan olingan.

Sulton Mahmud G‘olib davrida gumbazlar oldirilgan, minora balandligi 6,8 metrgacha kamaytirilgan. Murod II (1574-1595) davrida esa undan rasadxona sifatida, yerto‘lalaridan esa qamoqxona sifatida foydalanilgan.

1632-yilda minorada dunyoning eng birinchi parvoz amalga oshirilgan. Olim Hezarfon Ahmad Chalabiy qo‘lbola qanotlarda sakrab Bosfor ustidan uchib o‘tib, shaharning Osiyo qismiga muvaffaqiyatli qo‘nadi, sulton Murod tomonidan taqdirlanadi, ammo keyinroq sulton maslahatchilari va din peshvolari ig‘volari bilan Jazoirga surgun qilinib, 31 yoshida u yerda vafot etadi. Hezarfon parvozi aks etgan epizodni turklarning “Muhtasham yuz yil: Kosem” serialidagi qismlaridan birida tomosha qilish mumkin.

1971-yilda minora ta’mirlanib, balandligi 45 metrni tashkil qilgan. 1832-yildagi ta’mirlash ishlari natijasida esa tomoshagoh ham qurilgan.Tun-u kun qo‘riqchilik qilgan kuzatuvchi unda o‘tirib shaharning shimoliy “Oltin shoh” qirg‘og‘idagi tartibsizlik yoki yong‘inlardan xabardor bo‘lib turgan. 1875-yilda minora o‘zining zamonaviy ko‘rinishiga yaqin qiyofaga kirdi. 1964-1967 yillarda minora qayta tiklandi, konus shaklidagi gumbaz qayta qurildi va keyinchalik lift minora ichiga o‘rnatildi. 2020-yilda Galata minorasi shahar munitsipalitetidan Turkiya Madaniyat va turizm vazirligi ixtiyoriga berildi hamda ta’mirlashga yopildi. 2020-yilning 9-oktabrida bino qayta ochilib, ko‘ngilochar maqomidan muzey maqomiga o‘tdi.

Avliyo Antoniy Paduanskiy cherkovi

Avliyo Antoniy Paduanskiy cherkovi Istanbulda ishlab turgan katolik bazilikasi sanaladi. U ham mashhur Beyo‘g‘li tumanidagi sershovqin Istiqlol ko‘chasidan joy olgan. Ilk cherkov 1724-yilda italyan ruhoniylari tomonidan qurilgan. U 180 yil turgan, ammo 1904-yilda tramvay yo‘li o‘tkazilishi munosabati bilan buzib tashlangan va sal nariroqda joy ajratilgan. 1905-yilda yangi cherkov qurilishi boshlangan. Italyanlarning neogotika uslubidagi qizil g‘ishtdan qurilgan bino 1912-yilda ibodatga ochilgan. Bino hovlisida 2 ta turar-joy binolari ham qurilgan bo‘lib, ulardan tushgan daromad cherkov bunyodkorligida ishlatilgan. Hozirda unga kirish mana shu uylar orasidagi arka orqali amalga oshiriladi. 1932-yilda Rim Papasi Piy X Avliyo Antoniy Paduanskiy cherkovini kichik bazilikalar doirasida kiritadi. Cherkov oldida Rim Papasi Ioann XXIII haykali bor. U bu yerda 1932-yilda ilk xutbasini o‘tkazgan, keyinroq 10 yil davomida Rim Papasining rasmiy vakili sifatida xizmat qilgan. Bugungi kunda cherkov Turkiyadagi eng yirik katolik dargohlaridan sanaladi, xutbalar turk, italyan, polyak va ingliz tilida olib boriladi.

Bino ichida tashrif buyuruvchilar uchun klassik katolik jihozlari, o‘rindiqlar, vitraj oynalar, mozaika devorlari va shiftdagi freskalarni ko‘rish mumkin.