Жаҳон матбуоти шарҳи рукнининг бу сони АҚШнинг янги президенти – Жо Байденга бағишланади. Байден Яқин Шарқда қандай сиёсат юритади? Шимолий Корея ва Хитой билан муносабатлари қандай бўлади. Жаҳоннинг етакчи нашрлари бу саволларга жавоб қидирмоқда.
Байденнинг Исроил ва Фаласин борасидаги ташқи сиёсати қандай бўлади?
Жо Байден анчадан бери Трампнинг Исроил, Эрон борасидаги дипломатиясини танқид қилиб келади. Байден ҳаттоки Трамп Қорабоғ масаласида Туркиянинг минтақадаги ролини ўстиргани ҳақида ҳам гапирди. Байден Twitter’даги саҳифасида қолдирган постидан англаш мумкинки, Байден АҚШнинг халқаро сиёсатдаги ўрнини билдириб қўйиши мумкин. 11 ноябрь санасида Twitter’да эълон қилган постида Жо Байден «хорижий раҳбарларга мурожаат қилар эканман, АҚШ катта сиёсатга қайтади. Биз ўйинга қайтамиз», деб изоҳ қолдирди.
Сайлов кампаниясининг сўнгги қисмларида Байден Яқин Шарқ масаласида АҚШнинг ўрни қандай бўлишига алоҳида тўхталди. Байден Эрон масаласида юмшоқ оҳангда гапирар экан, Теҳрон билан ўзига хос муносабатлар ўрнатилиши борасида фикр билдирди. Байден Трампни танқид қилар экан, унинг сиёсати Эронни ядро қуролини яратиш палласига олиб келгани ҳақида ҳам нутқ сўзлади. Байден Эрон билан Обама даврида келишилган шартномалар амалга ошишини таъминлаши ҳам мумкин.
Трамп ҳукумати 2018 йилдан бери Эрон билан келишилган ядро битими келишувидан анча орқага қадам ташлади. Икки мамлакат ўртасидаги битимни бекор қилди. Байден эса келишув қонунийлигини таъминлашга ҳаракат қилмоқчи. Байден олдида эса Эронни Обама даврида келишилган шартнома борасида музокаралар столига қайтара оладими деган савол ҳам юзага келди.
Байден, шунингдек, БАА, Судан, Баҳрайн ҳамда Исроил билан Трамп даврида имзоланган келишувларга ижобий баҳо берар экан, Исроил ва араб давлатлари ўртасида келишув имзоланишига келгусида катта ҳисса қўшиши мумкинлиги ҳақида гапирди. Байденнинг бу фикрларини Трампга нисбатан олқиш деб баҳолаш мумкин.
Тоғли Қорабоғ масаласида Байден Озарбайжон ва Арманистон ўртасидаги ихтилоф тезкор равишда ҳал қилиниши кераклиги ҳақида гапирар экан, Эрон ва Туркиянинг можародаги иштирокини танқид қилди.
Байден Туркия билан яхши шерикчилик муносабатларини бекор қилиши мумкин. Сабаби ўтган йилнинг охирларида Байден Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг сиёсатига баҳо бераркан, уни «автократ» деб атаганди.
Хулоса қилиш мумкинки, Байденнинг ташқи сиёсати Саудия Арабистони, Туркия, Исроилга нисбатан совуқ тус олиши, Эронга нисбатан анча юмшоқроқ сиёсат олиб борилиши ҳақида тасаввур уйғотмоқда. Байденнинг вице-президенти Камала Харрис Исроилга нисбатан илиқ сиёсат тарафдори бўлса-да, Эрон борасида Байденнинг фикрига қўшилмоқда. Кексайиб қолган Байден ҳокимияти даврида ёш Харрис хоним Байденни кутилмаган қарорлар қабул қилишга кўндиришини тахмин қилиш мумкин. Байден эса энг кекса сайланган президент сифатида АҚШ тарихида номи булғанмаслигини чин дилдан хоҳлайдиган президентлардан биридир.
Расмий Пекиннинг Байденни табриклаши ортида нима ётибди?
Узоқ давом этган жимликдан кейин ниҳоят Хитой Жо Байденнинг президент сайловидаги ғалабаси билан табрикламоқда, деб ёзади BBC.Хитой Халқ Республикаси ташқи ишлар вазири Ван Венбин ўз табригида «биз америкаликларнинг танловини ҳурмат қиламиз ва жаноб Байден ва Харрис хонимга ўз табригимизни йўллаймиз» мазмунида табрик хати йўллади.
Одатда ҳукумат раҳбарларининг бундай табриклари пафос ва хурсандчиликка бой бўлса-да, Хитой мулозимларининг табриги қуруқ ва соддалиги Хитой ҳукумати раҳбари Си Цзиньпин сайлов натижаларини эътироф этишдан бошқа йўли қолмагани билан изоҳланади.
Табрикдан аввал Ван Венбин АҚШдаги сайловлар борасида «натижаларни сайлов кўрсатади, белгилаб беради» деган баёнотлар билан изоҳлаб келган ва Жо Байденнинг президент сифатида ғолиблигини истамаётганини кўрсатган эди. Нега? Байден, Трамп ташқи сиёсатида фарқли равишда, НАТОдаги ҳамкорларига ғамхўрлик кўрсатади. У Европа Иттифоқи билан биргаликда Хитойнинг ЕИда амалга оширмоқчи бўлган сиёсатига зарба бериши мумкин.
Расмий Пекин Байденга табрик хати юборган экан, демак, Хитойнинг Байденнинг сайловда ғолиб бўлганини эътироф этишдан бошқа йўли қолмаган кўринади. Ҳар доимгидек, АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар нафақат АҚШ ва Хитой учун, балки дунёнинг бошқа давлатлари учун ҳам муҳим ҳисобланади.
Трамп даврида АҚШ ва Хитой муносабатлари савдо урушлари натижасида анча зарар кўрди, орқага кетди. Трамп COVID-19 пандемиясини «Хитой вируси» деб номлаб, Хитойни камситди. Қўшимча тарзда, Хитойнинг Гонконг ва Тайванга, Шинжондаги уйғурларга нисбатан агрессив сиёсати икки мамлакат ўртасидаги муносабатларни совиб кетишига олиб келди.
Ҳозирги савол эса қуйидагича: Байден ҳокимият тепасига келгач Хитойга нисбатан қандай сиёсат юритади деган савол бўлмоқда. Айрим сиёсий экспертлар Байден Хитойга нисбатан анча вазмин сиёсат юритажаги ва бу Хитой ҳамда Россия муносабатларига салбий таъсир қилиши ҳақида гапирмоқда. Ҳозирча президент Трамп, Байденнинг президентлик ваколатини қўлга киритишига бир ойдан ортиқ вақт бор.
Байден ғалабасининг Москвадаги акс садоси
Шанба куни дунёнинг етакчи мамлакатлари Байденга ўз табрикларини етказишга улгурди. Бироқ расмий Кремль ҳамон сукут сақламоқда. Путиннинг матбуот котиби Дмитрий Песков ўз баёнотида «расмий сайлов натижаларини кутиш ижобий бўларди», дея фикр билдирди. Жума кунги брифингда журналистлар яна Песковга савол берганда, матбуот котиби «Россия президенти ким сайловда ғолиб бўлган бўлса, ўша шахсга ўз табригини йўллайди», деб жавоб қайтарди.Бундан тўрт йил олдин расмий Кремль Трамп ғалабасини биринчилардан бўлиб қутлаган ва ҳаттоки Думада депутатлар Трамп ғалабасини шампан виноси тўлдирилган қадаҳлар билан нишонлаган эди. BBC нашрининг Москвадаги мухбири талқинича, Кремль Байденнинг ғалабасидан хурсанд эмас. Байден собиқ вице-президент сифатида расмий Кремлнинг ташқи сиёсатини кескин танқид қилган америкалик сиёсатчилардан бири бўлди. Демократик партия эса азалдан ташқи сиёсатда фаолроқ ҳаракат қилишни истаб келган партия ҳисобланади. Байден ҳам бундан мустасно эмас.
Байденни табрикламаётган давлатлар
Бразилия. Жаир Болсанару ўзининг кўп чиқишлари боис халқ таъбирида Жанубий Американинг «Дональд Трампи» деган номга сазовор бўлди. Болсанару Байденнинг Amazonка ўрмонзорларини сақлаб қолиш борасидаги фикрларини фойдасиз ва ортиқча сўз қотиш сифатида баҳолаб келади. Бразилия матбуотида эълон қилинган қатор мақолаларга кўра, Болсанару Байденни табриклашга шошилгани йўқ.Мексика. Президент Андрес Мануэль Лопес Обрадор Трампнинг Мексика ва АҚШ ўртасида девор қурилиши борасидаги кескин фикрларига қарамасдан АҚШ билан илиқ муносабатларни сақлаб қолишга уринган президент сифатида кўрилади. Обрадор матбуот анжуманида «Мексика шошқалоқ миллат эмас, биз мулоҳазасизлик билан иш қилмаймиз», деган баёноти билан АҚШ билан яхши қўшничилик муносабатларини ифодалашга уринди.
Шимолий Кореяда на Ким Чен Ин, на матбуот АҚШдаги сайловни ёритишга ёки изоҳлашга ҳаракат қилди. Бундай хатти-ҳаракат АҚШнинг мавжуд эканини инкор қилиш билан боғлиқ ҳаракатдир. Байден бунга қандай муносабат билдиради, вақт кўрсатади.
2016 йилда кечикиб бўлса-да, Ким Чен Ин Дональд Трампни ғалабаси билан табриклаганди. Трамп ва Ин уч маротаба юзма-юз учрашишга муваффақ бўлди. Жо Байден бўлса Шимолий Корея мамлакати раҳбари билан шахсан танишишга эҳтиёжи йўқлигини таъкидлаган, Бунга жавобан Ким Чен Ин Байденни «ақли заиф» инсон сифатида баҳолаган эди.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)