Германиянинг «Қора ордени». Кучи бор, ақли йўқ ваҳший бўлинма – SS тарихи

1925 йил 9 ноябрь куни Германия ва умуман дунё тарихидаги энг ваҳший ҳарбий қисмлардан бири бўлмиш SS вужудга келди. Бошида саккиз кишидан иборат бўлган Адольф Гитлернинг қўриқчилари кун келиб Европа бошига қора кунларни солишини ҳеч ким ўйламаганди. «Дарё» Германия тарихидаги ҳарбий бўлинманинг фаолияти ҳақида ҳикоя қилади.

«Қора орден» вакиллари

Vaffen-SS ҳарбий бўлинмалари ғарбий ва шарқий фронтлардаги рақиблар орасида ўта шафқатсиз ва фанатик национал социалистлар деб ҳисобланарди. Генрих Гиммлернинг ушбу «Қора ордени»нинг ҳарбий қисмлари энг машҳур даҳшатли жиноятларда иштирок этган эди.

SS пайдо бўлишининг бошида Гитлернинг хавфсизлик хизмати бошлиғи ва шахсий ҳайдовчиси Юлиус Шрек турди. 1929 йил 6 январдан эса Генрих Гиммлер SS’нинг Рейхсфюрерига айланди. У SS қўшинлари таркибида жангчиларнинг элита корпуси шакллантирилишини жуда зарур деб ҳисобларди. Рейхсфюрер ҳатто SS давлати – Бургундияни яратишни режалаштирганди, у нафақат Франциянинг шу номдаги тарихий минтақаси ҳудудида, балки Голландия ва Бельгия ерларида ҳам жойлашган бўлиши керак эди. Бургундия SS томонидан тўлиқ бошқарилиши, SS қонунларига мувофиқ яшаши ва ғарбдан Рейхни ҳимоя қилувчи қалқон бўлиб хизмат қилиши керак эди.

Гиммлернинг асосий мақсади Европанинг барча «шимолий» халқларини SS қорабайроғи остида бирлаштириш эди. Бунга биринчи қадамлардан бири сифатида Гиммлер 1940 йил сентябрь ойида Фландрияда Algemeene-SS Vlanderen’ни ташкил қилди. Икки ой ўтгач Нидерландияда Nederlandsche-SS шаклланиши бошланди ва 1941 йил май ойида Норвегияда Norges-SS гуруҳи пайдо бўлди. Ушбу гуруҳларнинг аъзолари ўз тиллари ва урф-одатларини сақлаб қолди, аммо немиспараст сиёсий раҳбарларнинг таъсирига тушди.

Кучи бор, лекин ақли йўқ ваҳшийлар полки

Аввало, SS Вермахтга (доимий қуролли кучлар) қараганда номзодларни анча қатъий қоидалар бўйича танларди. Бироқ бу танловларда ақл-идрок ва интеллектга қаралмас эди. Номзодларнинг жисмоний тайёргарлиги бўйича SS талаблари Вермахтга қараганда анча юқори бўлса-да, таълим даражасига жуда кам эътибор бериларди: SS кучлари сафига кирганларнинг қарийб ярми фақат бошланғич мактаб маълумотларига эга эди, холос. SS қўшинларида офицерлар ва аскарлар ўртасидаги анъанавий армия тўсиғи йўқ эди. Бўш вақтларида улар бир-бирларига даражалари бўйича эмас, балки Камрад (ўртоқ) деб мурожаат қиларди.

Вермахт ва SS қўшинлари ўртасидаги яна бир муҳим фарқ шундаки, SS қўшинларига кўпинча қишлоқ аҳолиси қўшилган бўлса, вермахтда асосан шаҳар аҳолиси хизмат қилган эди. Шунинг учун SS қўшинларининг аскарлари Вермахт аскарларига қараганда анча чидамли эди.

«Лейбштандарт Адольф Гитлер»

Шунингдек, номзодлар жуда қатъий стандартларга жавоб бериши керак эди. Масалан, SS таркибидаги «Лейбштандарт Адольф Гитлер» қисмининг таркибига 23 ёшдан 45 ёшгача бўлган, жисмоний тайёргарлиги юқори, ўтмиши жиноий бўлмаган ва ўзларининг «орий келиб чиқишини» исботлай оладиган эркаклар жалб қилинарди. Офицерлик лавозимларига номзодлар эса SS ёки армияда икки йиллик хизматдан сўнггина қабул қилинарди.

SS’чиларнинг дастлабки тайёргарлиги шаҳар гарнизони ташқарисида жойлашган лагерларда ўтказиларди. «Ўлик бош» деб номланган полк учун бундай шаҳар Daxау эди, «Дойчланд» полки учун – Мюнхен ва «Германия» полки учун – Гамбург бўлган. Кейин офицер лавозимларига номзодлар Бад-Толцга ёки Брауншвейгга юборилган эди.

Бироқ барча ишларда изчиллик йўқ эди, шунинг учун 1936 йилда Гиммлер Пол Хауссер бошчилигидаги SS ички инспекциясини яратди. Шундан сўнг иш тубдан ўзгарди. У Феликс Штайнер, Кассий Фрейҳер ва Питер Ҳансенлар ёрдамида SS учун ўқув дастурларини ишлаб чиқди. Штайнер ва Кассий Биринчи жаҳон уруши давридаги немис ҳужум бўлинмалари тажрибасидан фойдаланиб, пиёда аскарлар тайёрлаш методикасини, Ҳансен эса SS артиллерия бўлинмаларини тайёрлади.

SS ҳарбий элитами?

SS тарихига бағишланган докторлик диссертацияси билан фашистлар тизимининг ушбу қисми ҳақидаги тушунчамизни кенгайтирган тарихчи Бастиан Хейн ўзининг янги китобида Гиммлер аппарати билан боғлиқ қизиқарли баҳони берди.

Ўз изланишлари натижасида Бастиан Хейн Vaffen-SS’нинг бугунги кунгача сақланиб қолган «ҳарбий элита» сифатидаги обрўсига шубҳа билан қарайди. Хейн бунга учта сабабни келтиради. Биринчидан, SS’нинг «Лейбштандарт Адольф Гитлер» ёки «Ўлик бош» бўлинмаси сингари яхши жиҳозланган ва яхши таъминотга эга бўлган бўлинмалари ва бошқа бўлинмалари ўртасида аниқ фарқ бор.

Айниқса, урушнинг иккинчи ярмида юқорида тилга олинган бўлинмалар ва чет эллик этник немислардан асирга олинган душман аскарларидан мажбуран тузилган SS бўлинмалари ўртасида катта фарқ бор эди. Улар кўпинча фақат ўлжа қилиб олинган қурол-яроғлар билан қуролланган, ёмон ўқитилган ва тўлиқ жиҳозланмаганди. Умуман олганда, Vaffen-SS таркибида 910 минг киши бор эди, шундан 400 минг нафари «империя немислари» ва 200 мингтаси чет эллик немислар эди.

Учинчи рейх раҳбарияти SS қўшинларига фақат «орий келиб чиқиш»га эга бўлган немисларни жалб қилишни режалаштирган эди, аммо бу принциплардан тез орада воз кечилди.

Интернационал SS

SS’га фақат «орий келиб чиқиши» бор немислари қабул қилинганлиги – афсона. Иккинчи жаҳон уруши пайтида SS қўшинларида кадрлар етишмовчилиги пайдо бўлди. Талабларни пасайтириш керак эди. Фақат битта нарса қолди – Германия ва Рейхсфюрерга содиқлик. Ушбу ташкилот сафида Учинчи рейх умуман ёқтирмаган миллат вакиллари – славянлар, французлар, венгерлар, руминлар, албанлар, Кавказ ва ҳатто ўзбекларни ҳам учратиш мумкин эди.

Ташкилотда бир нечта мутлақ хорижий бўлинмалар пайдо бўлди. SS’нинг 12 та бўлинмаси норвегияликлар, данияликлар, бельгияликлар ва голландлардан иборат эди. Босния, Герсеговина ва Хорватия мусулмонлари учта SS бўлинмасини тузди. Италия, Венгрия ва Франциядан келган кўнгиллилар бешта SS бўлимини тузган бўлса, латишлар, эстонлар, литваликлар, руслар, украинлар ва белоруслар томонидан олтита бўлинма тузилди.

Умуман олганда, тарихчилар чет эллик кадрлар томонидан бошқариладиган SS’нинг 43 та бўлинмасини ҳисоблаган эди. Бу бўлинмаларга қўшилган аскарлар ўз ватанларида хоин деб эълон қилинди, урушдан кейин қўлга тушганлари эса ватанга хиёнатда айбланиб қатл қилинди.

Шуниси эътиборлики, SS таркибида ҳеч қачон немислар томонидан босиб олинмаган давлатларнинг фуқаролари ҳам бор эди. Финлар, руминлар, болгарлар ва испанлар SS таркибига ихтиёрий равишда қўшилган эди.

«Европанинг ахлат қутиси»

Жангларда ушбу байналмилал ҳарбий қисмлар ўзларини ёмон тарзда намойиш этди – улар тезда тарқатиб юборилди. Бу SS қўшинларининг, ҳатто Германиянинг ўзида ҳам обрўси пасайганининг сўнгги далили эди. Ташкилотнинг иккинчи одами бўлган SS Обергруппен фюрери Рейнхард Гейдрих ўз қўшинларини хўрлик билан «Европанинг ахлат қутиси» деб атаган эди.

SS томонидан Иккинчи жаҳон уруши пайтида амалга оширилган жиноятлар борасида тўлиқ тўхталмадик, чунки бу энди умуман бошқа ҳикоя.

Нурбек Алимов тайёрлади.