Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти экспертлари коронавирус инфекциясига қарши дориларнинг йирик халқаро клиник тадқиқотлари натижаларини эълон қилди, улар баҳор бошидаёқ ташкил қилинган «Бирдамлик» дастури доирасида ўтказилган. Бу натижалар дастлабки бўлса-да, бошқа ҳеч нарсага умид қилиб бўлмайди: тадқиқотга киритилган дорилардан ҳеч бири беморларга ҳеч қандай сезиларли фойда келтирмади. Энг ачинарлиси, ремдесивир антивирус дорисига катта умид боғланган, бошқа тадқиқотларнинг биринчи натижалари буни тасдиқлаган эди. Аммо янги маълумотлар бунинг аксини кўрсатмоқда. Бу зидликни қандай тушуниш кераклиги, ЖССТ айнан нимани тадқиқ қилгани ва муқобил воситалар билан боғлиқ вазият қандай эканлиги ҳақида Meduza’га кимё фанлари номзоди, Inbio Ventures венчур фонди илмий экспертиза раҳбари Илья Ясний гапириб берди.
Ремдесивир COVID-19’га қарши асосий умидлардан бири эди ва умидлантирувчи натижаларни кўрсатган эди
Одатда янги дориларни ишлаб чиқиш учун ўн йилча вақт кетади ва аксарият ҳолларда бу муваффақиятсизлик билан тугайди. COVID-19 пандемияси шароитларида инсоният ўзига бундай ҳашамни эп кўрмайди, шу сабабли унинг биринчи ойларидаёқ янги коронавирусга қарши аллақачон мавжуд бўлган дориларни қўллашга уриниб кўришди. Бироқ вирус қанчалик хавфли бўлса-да, етарлича синовдан ўтказилмаган дориларни шошма-шошарлик билан рўйхатдан ўтказиш ва кенг амалиётга киритиш ундан ҳам хавфли бўлиши мумкин. Қайсидир дори илгари ОИВ, безгак ёки гриппга қарши ёрдам бергани унинг коронавирусга чалинган беморлар учун самарали ёки хавфсиз бўлишини билдирмайди. Модда ҳужайраларни ўстиришда фаоллик кўрсатган бўлса-да, унинг бозоргача етиб бориш имконияти статистикага кўра, 1 фоизга ҳам етмайди. Фойда ва хавф мувозанати кенг кўламли, яхши режалаштирилган клиник тадқиқотларда белгиланиши керак.Гидроксихлорохиннинг «кўтарилиши ва тушиши» билан боғлиқ воқеа кенг оммага маълум. Қолаверса, мутахассислар кўзи билан қараганда, ҳеч қандай «кўтарилиш» бўлгани ҳам йўқ: дори кам сонли беморлар иштирокидаги яхши режалаштирилмаган тадқиқотларда қандайдир самарадорликни кўрсатган, кенгроқ кўламли тадқиқотларда эса, шу жумладан, касалланганлар билан контактда бўлганларга профилактика сифатида берилганида ҳам, кутилганидек, муваффақиятсизликка учраган.
Meduza’нинг Россияда коронавирусга қарши қўлланилаётган дорилар ҳақидаги катта тадқиқотидан
Тасодифий назоратга асосланган (дориларни ишлаб чиқиш соҳасида олтин стандарт) тадқиқотларнинг илк натижалари апрель охиридаёқ пайдо бўла бошлади. Хусусан, кўплаб экспертлар вирусли РНК-полимеразанинг паст молекулали ингибитори ремдесивирга умид боғлаган эди, аммо у на C гепатитини даволашда, на Эбола вирусига қарши самарадорлик кўрсатган эмас.АҚШ Саломатлик миллий институтлари томонидан 1062 нафар бемор иштирокида ўтказилган биринчи бундай тадқиқот ремдесивир оғир беморларда ўртача соғайиш вақтини 15 дан 10 кунгача қисқартиришини кўрсатди. У, шунингдек, ўлим ҳолатини 11,6 дан 8 фоизгача камайтиришга мойилликни кўрсатди. Ушбу дори панацея бўлмаса-да, касалхонада ётган беморларни даволашда (дори инъекция орқали юборилгани учун уни амбулатор даволаш учун текширишмаган) фойдали бўлиши мумкинлиги ойдинлашди.
Ушбу натижалар асосида ремдесивир 1 майдаёқ АҚШда оғир беморлар учун вақтинчалик рухсатнома олган. Сўнг шунга ўхшаш шартлар билан ремдесивир Европа Иттифоқида ва бошқа баъзи мамлакатларда ҳам маъқулланди. Августда вақтинчалик рухсат касалликнинг оғирлик даражасидан қатъи назар, касалхонага ётқизилган барча беморларгача кенгайтирилди.
Ушбу тадқиқотнинг якуний натижалари яқинда — 8 октябрь куни эълон қилинди, унда ўлим ҳолати 15-кунга келиб 11,9 дан 6,7 фоизгача ва 29-кунга келиб, 15,2 дан 11,4 фоизгача пасайгани кўрсатилган.
ЖССТнинг тадқиқоти ремдесивирдан фойда йўқлигини ёки у камлик қилишини кўрсатмоқда
Кутилмаганда 15 октябрь куни ЖССТ 2020 йил мартидан бошлаб ўтказиладиган «Бирдамлик» (Solidarity) тадқиқотининг оралиқ маълумотларини эълон қилди. Тадқиқотда 4 октябргача 11 330 киши қатнашган, улардан 2750 нафари ремдесивир, 954 нафари гидроксихлорохин, 1411 нафари лопинавир ва ритонавир бирикмасини, 2063 нафари интерферон-бета 1а, 4088 нафари плацебо қабул қилган.Ҳафсалани пир қилувчи янгилик: дорилардан ҳеч бири на ўлим даражаси, на даволаниш тезлиги, на касалхонада ётиш давомийлиги борасида плацебодан устунлик кўрсатмади. Гидроксихлорохин , лопинавир/ритонавир ва интерферондан ҳеч ким ҳеч нарса кутмаган ҳам эди, аммо ремдесивирдан умид катта эди. Аммо хулосага кўра, олинган маълумотлар дорининг ўлим даражасига сезиларли таъсир қилиши ҳақидаги фаразларга тўғри келмайди. Оддий гап билан айтганда, ремдесивирдан COVID-19’га қарши бирор фойда бўлса ҳам, у жуда кичик.
Дорини ишлаб чиққан Gilead компанияси ўзи чиқарган пресс-релизда «Бирдамлик» натижаларини танқид остига олиб, натижалар ҳақидаги мақола ҳали мустақил тақриздан ўтмагани ва тадқиқот очиқ бўлгани (яъни беморлар ва шифокорлар ким қайси дорини қабул қилаётганини билган)га эътибор қаратган. Мақола муаллифлари эса ўлим даражаси каби кўрсаткичга тадқиқотнинг очиқлиги сезиларли таъсир кўрсатмаслигини қайд этмоқда.
Ремдесивир билан боғлиқ ноаниқлик энди унинг бироз бўлса-да ёрдам бериши ёки умуман ёрдам бермаслиги билан чекланиб қолди. «Бирдамлик» тадқиқоти давом этмоқда ва ойига 2000 кишидан тўпламоқда, уларга ремдесивир, моноклонал антитаналар ва эътиборга молик бошқа даво воситалари қўлланилади. Ремдесивирни бошқа дорилар билан биргаликда қўллаш ҳам алоҳида тадқиқотларда ўрганилмоқда. Масалан, сентябрда Эли Лиллй компанияси эълон қилган пресс-релизда ремдесивир ва барицитиниб (яқинда ревматоид артритга қарши рўйхатга олинган шамоллашга қарши дори) соғайишгача бўлган вақтни бироз қисқартириши ҳақида айтилган эди, аммо тафсилотлар ҳозирча номаълум.
Коронавирусга қарши дорилар тадқиқотлари давом этмоқда, аммо фақат оммавий эмлашгина пандемиянинг боришини ўзгартириши мумкин
COVID-19’ни даволаш учун ҳозир қандай вариантлар қолмоқда? Буюк Британияда бошқа касалликлар учун аллақачон маъқулланган дориларнинг катта тадқиқоти — Recovery ўтказилмоқда. Унда ҳам гидроксихлорохиннинг бефойдалиги июнь бошидаёқ маълум бўлган, июнь ўрталарида эса қувончли хабар пайдо бўлган эди: сунъий нафас олдириш аппаратига уланган ва дексаметазон қабул қилган оғир беморларнинг (уларнинг сони 2104 нафар бўлган) ўлим даражаси 29,3 фоизни ташкил қилган, плацебо гуруҳида эса бу кўрсаткич 41,4 фоизга тенг бўлган. Дори нафас олиш учун ёрдам керак бўлмаган беморларга таъсир қилмаган. Дексаметазон жуда арзон ва кенг тарқалган дори эканлиги, шамоллашларда ва ҳаддан ортиқ иммун жавобида қўлланиладиган ҳамма биладиган кортикостероид эканлигини ҳисобга олганда ҳам бу яхши хабардир.Аммо дексаметазонни касалликнинг эртароқ босқичида, устига-устак, профилактика учун қўллашдан маъни йўқ. У бир қатор ёқимсиз иккиламчи таъсирларга эга, улардан бири — иммунитетнинг тушиб кетиши бўлиб, бу эрта босқичда организмнинг вирусга қарши курашида бутунлай ортиқчадир. Касаллик назоратдан чиққан иммун тизими организмдаги тўқималарга зарар бера бошлайдиган босқичга ўтгандан кейингина дексаметазонни қўллаш патология механизми нуқтаи назаридан ўринлидир: биламизки, иммун тизимининг ҳаддан ташқари фаоллашиши COVID-19’га чалинган оғир беморларда асоратлар ва ўлим юзага келишининг сабабидир. Аммо дорининг ёрдам бериши ҳақидаги назарий мулоҳазаларнинг ўзигина дорини қўллашни тавсия этиш учун етарли эмас. Фақат сифатли клиник тадқиқотлар дорининг ҳақиқатан ҳам беморларга ёрдам бериши ва уларга зарар келтирмаслиги ҳақидаги саволларга жавоб бериши мумкин ва бу тадқиқотлар турли марказларда олимларнинг турли гуруҳлари томонидан тасдиқлангани маъқул. H1N1 гриппи пандемияси ва биринчи SARS-CoV-1’нинг авж олиши воқеаси яхши мисол бўла олади: иккала ҳолатда ҳам даволаш учун кортикостероидларни қўллашга уриниб кўришган, аммо ўшанда аниқ ижобий натижа чиқмаган.
Recovery тадқиқоти давом этмоқда, айни пайтда беморларга ёки азитромицин антибиотиги, ёки тоцилизумаб (иммун реакциясини пасайтирувчи антитана, шу пайтгача аралаш натижаларни кўрсатган) ёки тузалган беморларнинг плазмаси, ёки коронавирусга қарши антитаналар комбинацияси берилмоқда.
Изоҳ (0)