«Дарё» ўтиб бораётган ҳафтада дунё матбуотида эълон қилинган ва муҳокама марказида бўлган мақолалар шарҳи билан таништиради.
Путин Беларусга қўшин киргиза олмаслигининг сабаблари ҳақида
Беларусдаги сайловлардан кейин мамлакатдаги сиёсий вазият ўта қалтислашди, ҳаттоки Путин Беларусга ҳарбий қўшинларни киргизиши мумкинлиги ҳақида турли коспирацияга бой назариялар ҳам юзага чиқди, деб ёзади The Washington Post нашри.
Президент Лукашенко доим Кремль ҳукуматининг ғашига тегиб келган ва кўп маротаба Беларусь Россиянинг таркибига кирмаслигини ваъда қилиб келган. Лукашенко ҳаттоки кўп маротаба Россияни газ ва нефть ёрдамида Беларусни ўзига қўшиб олишга ҳаракат қилаётганликда айблаб чиққан. Беларусдаги сайловлар арафасида Беларусь хавфсизлик хизмати русларнинг фитна гуруҳи қўлган олингани ва мамлакат чегарасининг икки тарафида қўғирчоқбозлар мамлакатда инқилоб уюштиришга тайёрланаётгани ҳақида маълум қилганди. Лукашенко назарида инқилобни шарқда Россия, ғарбда НАТО қўллаб-қувватлаётгандек эди.
Сайлов натижаларидан кейин юзага келган мамлакат миқёсидаги норозилик намойишлари натижасида Лукашенко бугун яна Россияга хайрихоҳлик ҳақида гапира бошлади ва вазият янада кескинлашадиган бўлса, Кремлдан ёрдам беришни ҳам сўради. Россия ёрдам беришга тайёрлигини билдирди.
Бироқ 2014 йилги Украина воқеалари такрорланланишини кутмаса ҳам бўлади. Путин Беларусга ўз ҳарбийларини юбориши эҳтимоли ҳам мавжуд. Белaрусдаги сиёсий воқеаларга Путин аралашадиган бўлса, у ҳолда расмий Кремль ўз хатти-ҳаракатини асослаб бериши мушкул бўлади. Украинадан фарқли равишда, Беларусдаги намойишлар русларга қарши қаратилган эмас, аксинча 26 йиллик диктатурани қулаши учун юзага келди. Қолаверса, ўтказилган ижтимоий сўровларда бор ёғи етти фоиз белоруслар мамлакатни Россияга қўшилишини истайди. Шундай экан, Путиннинг Беларусга ҳарбий ёрдам киритиши мантиқсиз туюлади. Руслар ҳарбий ёрдами Беларусга киритиладиган бўлса, у ҳолда Беларусдаги норозилик намойишлари Москвага қаратилиши мумкин.
Шундай вазиятда расмий Кремль Беларусдаги сиёсий воқеаларда махфий тарзда ҳаракат қилмоқда. Рус кўмаги энг аввало Беларусь телевидениесига кўз тиккан. Айнан шу боис 14–19 август саналарида Беларусь телевидениеси ходимлари мамлакатдаги сайловларнинг сохталаштирилганига қарши норозилик намойиши ўтказди ва иш ташлади. Айни шу манзарада Кремлнинг одамлари вазиятни қўлга олиб, кўрсатувлар ўз вақтида намойиш қилинишини зиммасига олди. 21 август санасида Лукашенко ҳаттоки рус журналистларидан телевидениедаги ишни давом эттириши учун ёрдам сўраганлигини очиқлади.
Телевидение эса расмий Минск учун ўта муҳим. Лукашенко ўз пропагандасини ташвиқотини олиб бормаса, ҳокимиятни қўлдан бой бериши аниқ бўлиб қолади. Ёрдамга келган рус журналистлари дарҳол ишга киришди ва Беларусдаги сиёсий манзарани рус кўзи билан ёрита бошлади.
Лукашенко ўтказган оммавий тадбирларда ҳаттоки рус байроғини кўтариб олган гуруҳларнинг ҳам иштироки кузатилди. Бу гуруҳлар эса Кремлнинг молиявий кўмагини олаётгани ҳам сир эмас. Ўз навбатида, мазкур кучлар агарда Беларусдаги сиёсий вазиятда мағлуб бўладиган бўлса, у ҳолда улар Беларусь жамиятини икки қутбга бўлиб юбориш учун ҳам ҳаракат қила бошлайди. Лукашенко эса мамлакат оммавий ахборот воситалари ёрдамида ҳар қандай норозилик кайфиятини бостиришга ҳаракат қилади.
Россия эса Беларусдаги ташвиқотини янада кучайтиришга бор кучини сарфлайди. Беларусь эса иқтисодий жиҳатдан кўп жабҳаларда Россияга қарам. Россия ва Беларуснинг ҳарбий ҳаво ҳужумидан мудофаа тизими ҳам бир. Беларусь ҳудудида, шунингдек, Россиянинг икки ҳарбий базаси жойлашган. Беларусь армиясидаги аксар қуроллар совет ва рус қуроллари ҳисобланади. Беларусь ҳарбийлари Россия ҳарбий академияларида таҳсил олади. Икки мамлакат қуроллари кучлари вақти-вақти билан ҳарбий машғулотлар ҳам ўтказиб туради. Беларусдаги сиёсий инқироз бошлангандан бери Лукашенко фақат Путин билан фикр алмашиб, Франция, Германия раҳбарларининг телефон қўнғироқларига жавоб бермай келмоқда.
Беларусда вужудга келган вазият эса ҳозирча Путиннинг даҳшатига айланган. Агарда демократик, ғарб тарафдорлари ўз мақсадига етадиган бўлса, у ҳолда Беларусь раҳбари таъкидлаганидек, Россия ҳам хавф остида қолиши мумкин. Расмий Кремль эса буни истамаслиги аниқ. Путин эса Лукашенко ҳаракати мағлубият билан тугайдиган бўлса, расмий Минскка Кремль тараф бўлган номзодни ҳокимият тепасига келишига ёрдам бериши мумкин ва бу ҳеч қандай ҳарбийларни Беларусга киритишсиз юз беради.
Туркиянинг Покистон билан яқинлашуви Ҳиндистоннинг жаҳлини чиқариши мумкин
Ҳинд разведка хизмати сўнгги пайтларда Туркия Покистондаги ҳиндларга қарши ҳаракатнинг марказига айланаётгани ҳақида маълум қилди. Бу эса ҳинд ҳукуматининг расмий Анқарага Саудия Арабистони, Миср, БАА, Греция, Исроилдан иборат иттифоқчиларга қўшилиши мумкинлиги ҳақида таҳдид хатини юборди. Ҳинд матбуотида Туркия ҳукумати Покистон билан иттифоқчиликда Ҳиндистондаги 182 миллион мусулмонларни радикаллаштиришда айбловчи мақолалар босилди.Ҳиндистонда инглиз тилида чоп этиладиган The Indostan Times нашрида ҳинд истеблишменти билан яқин алоқалар ўрнатган журналист Шишир Гупта Туркия Ҳиндистонга қарши фаолиятнинг марказига айлангани ҳақида мақола ёзиб чиқди. Мақолада, шунингдек, Эрдўғон бошчилигидаги турк ҳукумати ҳинд ёшларини Туркияда таҳсил олишлари учун стипендиялар бераётгани ва ҳинд ёшларининг Туркияга келиши билан покистонликларнинг таъсирига тушиб қолаётгани ҳақида ҳам гап боради.
Гупта тасвирлаётган манзара эса Усмонлилар империяси томонидан ўтказилган сиёсатга ҳам ўхшаб кетади. Ҳозирда Туркия сунний мусулмон оламининг сўнгги халифати сифатида иш тутиб, барча сунний мусулмонларни Саудия Арабистони таъсиридан ҳимоя қилишга бел боғлаган. Миллатчи Бхарата Жаната партиясининг етакчиси Ҳиндистон бош вазири Нарендра Модининг ҳинд мусулмонларига қарши сиёсати Эрдўғон учун ҳинд диёри ўз таъсир доирасини ёйишга унумдор ўлка сифатида кўринган бўлса ажаб эмас.
Эрдўғоннинг бундай сиёсатга юз тутишини тарихий илдизлари ҳам бор. Гап шундаки, Биринчи жаҳон урушидан сўнг буюк Порта мағлубиятга учрагач ҳинд мусулмонлари «Хилофот» деган ҳаракатни бошлашади. Мазкур ҳаракат орқали ҳинд мусулмонлари Усмонлилар империясининг султони ҳаётини сақлаб қолмоқни мақсад қилади, чунки мусулмон сунний жамоаси учун султон жамоа раҳбари сифатида саналарди. Бироқ 1924 йилда Мустафо Камол охирги султонни мамлакатдан ҳайдаб юбориб, халифаликни тугаганини эълон қилгач, «Хилофот» ҳаракати ҳам йўқ бўлиб кетади. Эрдўғон эса ўзини Отатуркнинг меросидан воз кечиб, яна Туркияни ислом миллатчилигининг марказига олиб чиқишга уринаётгендек тутмоқда.
Эрдўғоннинг нео-исломчилик кайфияти эса Покистондаги панисломчи миллатчилик кайфияти билан ҳамоҳанг. Бу эса Моди ҳукуматини асабига тегмоқда. Ҳинд миллатчилигига урғу берётган моди эса ҳинд мусулмонларининг қутблаштиришга жим қараб ҳам туролмайди. Устига устак, Туркия Покистоннинг Кашмир борасидаги иддаоларини қўллаб-қувватлаётгани ҳам расмий Деҳлини асабийлаштирмоқда.
2019 йилнинг сентябрь ойида БМТ Бош ассамблеясида Эрдўғон Ҳиндистонни Кашмирнинг ярим мухтор мақомини бекор қилишда айблаб чиқиб, Модининг дала ҳовлисига тош отади. Деҳлининг ҳаракатлари натижасида Кашмир мусулмонлари барча ҳуқуқларидан маҳрум бўлади. Туркия айбловларидан ғазабланган Моди эса Туркияга расмий ташрифини бекор қилиб, арман, грек ва кипрлик расмийлар билан мулоқот уюштиради. Курдлар масаласида узоқ вақт бетарафлик сақлаб келган расмий Деҳли бу сафар Туркиянинг суриялик курдлар борасидаги «Тинч Баҳор» ҳарбий амалиётини кескин танқид қилиб чиқади.
Ҳиндистон назарида Кашмир масаласи Ҳиндистоннинг ички ишидир, аммо Покистон талқинича, мусулмон жамоаси кўп бўлган мазкур ҳудуд ўз тақдирини умумий овоз бериш йўли билан ўзлари ҳал қилиши керак. Ҳиндистон ҳам, Покистон ҳам ядро қуролларига эга давлатлар саналади. Икки мамлакат ҳозирга қадар тўрт марта бир-бирлари билан жанг қилган. Шу жанглардан учтасига Кашмир масаласи сабаб бўлган.
2020 йилнинг февраль ойида Эрдўғон ҳинд расмийларини ғазабини келтирган чиқиш қилади. Ўз чиқишида турк бошқони «Кашмир масаласига Туркия ҳам бефарқ эмаслигини, Туркия истибдодга қарши туришини» маълум қилади. Ҳаттоки Эрдўғон кашмирлик мусулмонларнинг ҳиндларга қаршилигини туркларнинг Галлиополдаги инглизларга қарши кураши билан тенглаштиради. Эрдўғоннинг мазкур баёноти эса расмий Деҳлининг кескин баёнот билан чиқишига олиб келди. Тинч океани мамлакатлари билан шуғулланувчи тадқиқотчи олим Салжуқ Чўлақоғли Туркия ҳаддидан ошди, деб масалага изоҳ беради.
Туркия азалдан Покистонни қўллаб-қувватлаб келади. Покистон ҳам Туркиянинг 1974 йилда Кипрга қарши ҳаракатларини қўллаган эди. Аммо Эрдўғон Кашмир масаласига тез-тез тўхталиб ўтаётгани Деҳлининг Туркияга нисбатан қарашларини ўзгартирмоқда. Яқинда Ҳиндистон ҳукумати ҳинд флоти учун ҳарбий кемалар ишлаб чиқариш борасида имзоланган қиймати 2,3 миллиард доллар бўлган шартномани бекор қилишни ва Туркия билан адовати бор Арманистонга 40 миллион доллар қийматдаги радар ускуналарини етказиб беришни маълум қилди. Шунга қарамасдан Эрдўғон Покистонни қўллаб-қувватлашда давом этишини маълум қилди.
Бу йил пандемия боис БМТ Хавфсизлик кенгаши яна навбатдаги йиғинини ўтказади. Бу сафар Туркия яна ҳиндларга қарши риторикасини давом эттирадими, бу ҳинд-турк муносабатлари учун синов. Ҳиндистон ҳукумати эса Анқарани ҳиндларга қарши бирор бир баёнот беришдан тийилишга чақириши эса аниқ.
Қолаверса, Туркиянинг Покистонни қўллаб-қувватлаши Покистондаги ишчи кучи, турк маҳсулотларига Покистонда Ҳиндистондагидек рақобатнинг йўқлиги ва энг муҳими Туркия ҳукуматининг ядро борасида Покистон ҳукумати билан алоқалари билан изоҳланади. Покистон эса дунёдаги ягона ядровий давлат саналар экан, ўзининг бу мақомини йўқотишни истамайди. Шу сабабдан ҳам Туркиянинг Покистон борасидаги сиёсатини ҳиссиётлар билан боғланган иқтисодий, дипломатик рамзий маънога эга биродарлик деб талқин қилиш мумкин.
Изоҳ (0)