Қўрқинчли Лондон. 7 июль – Британия тарихидаги энг йирик террорчилик акти содир этилган кун

2005 йилнинг 7 июль куни дунё оммавий ахборот воситаларининг нигоҳи Лондонга қаратилганди. Худди шу йили Европа тарихидаги энг даҳшатли терактлардан бири амалга оширилди. Ушбу терактлар бутун Англиянини ёз бўйи қўрқувда ушлаб туришга сабаб бўлди. Бу сафар катта саҳнада Британия учун «анъанавий» бўлган ирланд жангарилари эмасди...

Покистон разведкаси огоҳлантиради

2000 йил ноябрь ойидаёқ Бирмингемда икки нафар келиб чиқиши бангладешлик бўлган Британия фуқаролари ҳибсга олинди, улардан бири портловчи моддалар сақлагани учун 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган. 2004 йилда эса, асосан, Покистондан келган муҳожирлардан ташкил топган, бомба ва кимёвий қуролларни йиғиш ниятида юрган гуруҳлар қўлга олина бошлади.

Шундай гуруҳлардан бирини фош қилиш, кейинчалик, Ал-Қоида террорчи ташкилотининг компьютер мутахассиси Муҳаммад Наим Нур Хонни қўлга олишга имкон берди. Маълум қилинишича, Покистон разведкаси ўз маълумотлари асосида Британиядаги ҳамкасбларига 2005 йил май ойида Буюк Британияда террорчилик хуружлари амалга оширилиши мумкинлиги ҳақида хабар берган, аммо уларнинг қандай амалга оширилиши ва тахмин қилинган вақтини кўрсатиб бера олмаган.

Теракт

Лондондаги террор хуружлари 7 июль куни маҳаллий вақт билан соат 8:50 да юз бера бошлаган. Метро поездларида бир дақиқада учта портлаш рўй берди, хусусан, Ливерпуль стрит-Алдгейт йўналишида, Эджвер Роуддан Паддингтон томон ҳаракатланишда ва Кингс Кросс-Рассел Сквер йўналишларида. Орадан бир соат ўтиб, Тевисток майдонига борадиган икки қаватли автобусда яна бир бомба портлади.

Терговларга кўра, ушбу бомба ташувчиси ҳам аввал метрога борган, у ерда полициячиларнинг фаоллашганини кўрган террорчи қўрққан ва бошқа йўналишга қараб кетган. Тўртинчи террорчи соат 8:55да ўз ҳамроҳлари билан боғланишга уринган, кейин эса автобусга чиқиб олган ва бомбани портлатган. Ўша куни Лондонда 4 нафар террорчини ҳам қўшиб ҳисоблаганда жами 56 киши ҳалок бўлди, 700 дан ортиқ киши жароҳат олди.

Таҳлилчиларнинг фикрига кўра, портлашларнинг чуқур туннелларда амалга оширилгани қурбонлар сонининг яна ҳам кўп бўлишидан сақлаб қолган. Портлашлар лондонлик Имом Абу Ҳамза ал-Масрининг суд жараёни бошланганидан икки кун ўтгач, Глениглсда бўлиб ўтган «Катта саккизлик» саммити очилган куни амалга оширилган. Аммо бу ишни текширган Мёрфи комиссияси портлашлар қандайдир кунга махсус белгиланмаганини айтиб ўтган.

Тезкор қидирув

10 июлга келиб, полиция босқинчилар ўртасидаги алоқаларни аниқлаб, уларнинг Лондонга бирон-бир бошқа жойдан келганликларини аниқлайди. 12 июль куни уларнинг квартираларида тинтув ўтказилиб, террорчилар қай тарзда Лондонга келгани аниқланади. 16 июлга келиб эса терактларда иштирок этганларнинг исм-шарифлари расман эълон қилинади, 21 июль куни вазирлар маҳкамаси йиғилишида эса якуний ҳисоботнинг биринчи версияси эълон қилинади.

Гарчи террорчиларнинг бири тўлиқ инглизча исм-шарифга эга ва ўзи ямайкалик бўлса-да, баъзи манбаларда худкушларнинг тўртталасининг ҳам келиб чиқиши покистонлик деб берилган. Улардан учтаси иккинчи авлод муҳожирлари бўлиб, барчаси кўп болали оилалардан бўлган, террорчиларнинг энг каттаси ҳужум пайтида 30 ёш, қолганлари ўртача 20 ёшга яқин бўлган.

Аслида, гуруҳдагилардан ҳеч бири ўта диндорлиги билан танилмаган. Террорга олиб келган омиллар сифатида маълум бир ижтимоий сабабларни ва «Англия муҳожирларининг инглиз жамияти томонидан рад этилиши», деб кўрсатилиши ўз исботини топмаган. Чунки бу йигитлар инглиз жамиятига жуда яхши мослашган ва ҳатто ўрта мактабда бирортаси этник жанжалларда ҳам қатнашмаган. Ўлимидан кейинги ёзувлар эълон қилингач маълум бўлдики, гўёки бу ишлар Фалуджада ўлдирилган 150 минг мусулмонлар учун қасос эди.

Лидслик террорчилар

Март ойи охиридан бошлаб, гуруҳ аъзолари ўзлари туғилиб ўсган Лидс шаҳридаги ижарага олинган квартирада бомба учун бутловчи қисмларни сотиб олишни бошлайди. Хоналарни яхшилаб шамоллатиш учун деразаларни очиб, ниқобларда ишлашга тўғри келади ва кимёвий моддалар билан ишлаш оқибатида дераза ёнидаги ўсимликлар қуриб қолади ҳамда икки асосий иштирокчининг сочлари оқара бошлайди. Буни улар ўз яқинларига, улар мунтазам қатнайдиган бассейн сувидаги хлорнинг таъсири деб тушунтиради. Бир мунча вақт уларнинг энг диндорлари ҳам оддий кийимлар кийишни бошлайди ва уларнинг барчаси воқеалар бошланишидан олдин диний фаолиятда камроқ қатнашади.

28 июнь куни учта террорчи Лондонга синов сафарини уюштиради ва эрталабки поездлар жадвалини ёзиб олади. Жами тайёргарлик ва тадбирни амалга ошириш ҳаражатлари саккиз минг фунт стерлингни ташкил қилади ва улар бу пулларни бировнинг ёрдамисиз топади. Темир йўл ва автомагистралларга ўрнатилган камераларга кўра, уч террорчи Лидсдан Лондоннинг шимоли-ғарбий чеккасида жойлашган Лутон шаҳарчасига келади. Соат 8:24 да эса поезд уларни Лондоннинг Кингс-Кросс вокзалига олиб келади. Соат 8:40 да улар вокзалдан метрога тушиб улгуради ва орадан 10 дақиқа ўтиб синхрон равишда ўзларини портлатишни бошлайди. Терговлар шуни кўрсатадики, террорчилар ўз ваҳшийликларини содир этишидан олдин ҳеч қандай маросим ва ибодатлар қилмаган.

Иккинчи тўлқин

21 июль куни Лондонда террористик ҳужумларининг иккинчи тўлқини рўй берди, яна тўртта бомба иштирок этди, аммо бу сафар ҳеч ким жабрланмади. Бу сафарги ҳаракатлар ҳам яна ўша тартибда – учтаси метро станциясида ва биттаси автобусда портлаши керак эди. Соат 12:30 да гуруҳ аъзоларидан бири автобуснинг иккинчи қаватига фаоллаштирилган бомба солинган рюкзакни жойлаб, автобусдан чиқиб кетади, аммо бу портлашдан фақат автобуснинг олд ойнасига зарар етади холос.

Қолган бомбалар ҳам полиция томонидан зарарсизлантирилади. Ушбу иккинчи тўлқин терактларининг барча иштирокчилари Сомали, Эритрея ва эфиопияликлар эди. Мёрфи комиссияси эса портлашларнинг биринчи тўлқини ва иккинчи тўлқини орасида узвий боғлиқликни топмаган. Актлар иштирокчилари, станциялар ва локациялар ҳам бир биридан ажралиб турарди.

Асаблар таранг

Ушбу умумий хаос полициячиларнинг ҳам асабларини қийнаб юборди, ушбу терактлар фонида, иккинчи тўлқиннинг эртаси 22 июль куни метрода патруль хизмати полицияси томонидан умуман террорчиликка алоқаси йўқ бразилиялик йигит террорчилардан бири сифатида гумон қилиниб отиб ташланди.

Якун

Ушбу воқеа ғарбий Европада худкуш террорчилар томонидан амалга оширилган биринчи теракт деб ҳисобланади. Ушбу террорчилик ҳаракатлари 1988 йилнинг декабрь ойида Локерби осмонидаги фожиадан кейинги Буюк Британия тарихидаги энг йирик террор хуружи эди. Ўшанда бомба жойлаштирилган самолётнинг портлаши оқибатида 270 киши ҳалок бўлган. Бу энди умуман бошқа ҳикоя...

Нурбек Алимов тайёрлади.