Япон физиклари даврий жадвалнинг янги талқинини тақдим этди

«Риа Новости»нинг хабар беришича, Киото университети олимлари кимёвий элементлар даврий жадвалининг янги талқинини ишлаб чиқди. «Дарё» мақолани таржима тариқасида тақдим қилади.

Элементларнинг тартиби учун электронлар асос қилиб олинган Менделеев жадвалидан фарқли равишда Киото университети олимлари таклиф қилаётган жадвалда тартиб протонларнинг ядрода ўзини қандай тутишига асосланади. Олимлар ушбу янги талқиндаги жадвалга Nucletouch деб ном берган бўлиб, у ҳақидаги илмий мақола Foundation of Chemistry журналида келтирилган.

Ядро тузилишининг булут кўринишидаги талқини назарияси учун 1968 йилда физика бўйича Нобель мукофоти берилган эди. Худди атом тузилиши ҳақидаги назарияда ядро атрофидаги электрон булутлари тасаввур қилиниши сингари, ушбу назарияда ҳам атом ядроси структурасининг ўзи ҳам протон ва нейтронлар билан тўлдирилган нуклон қаватлари кўринишида тасаввур этилади.

Киото университетининг янги даврий жадвал борасидаги пресс-релизида янги талқиндаги жадвал ҳақида унинг муаллифларидан бири Йошитеру Маэно томонидан жумладан шундай дейилган: «Илм-фандаги энг катта ютуқлардан бири бўлмиши Менделеев кимёвий элемент даврий жадвалининг бизга таниш шакли — электрон қаватларининг атом орбиталларидаги структураларига асосланади. Лекин ҳар бир элементни ташкил қиладиган атомларда зарядланган зарраларнинг икки хили — ядро атрофида айланадиган электронлар ва ядронинг ўзидаги протонлар мавжуд бўлади».

Бундан 150 йилдан зиёд вақт муқаддам Дмитрий Менделеев даврий қонунни очган эди ва унга кўра, элементлар бизга таниш классик жадвал кўринишида тартибланганди. Даҳо олим ҳатто ўша пайтда ҳали фанга номаълум бўлган элементлар учун ҳам жадвалда бўш жойлар қолдириб кетган эди.

Маэно ўз сўзини давом эттириб, яна шундай деган: «Моҳиятан, ҳозирги жадвалда ҳамма нарса атомдаги электронларга бориб тақалади. Электронлар атом ядроси атрофидаги ўз орбитасини тўлиқ эгаллаганда атом барқарор деб ҳисобланади. Гелий, аргон, неон сингари нодир газлар — инерт элементлар бошқа элементлар билан камдан-кам реакцияга киришади. Уларнинг энг барқарор электрон рақамлари 2, 10, 18, 36 ва ҳоказони ташкил қилади. Буларни биз ‘сеҳрли сонлар’ деймиз».

Илмий мақола муаллифлари худди шундай тамойилни, 2, 8, 20, 28 ва ҳоказо тарзидаги ўз «сеҳрли сонлари»га эга бўлган протонларга ҳам татбиқ қилган. Улар шу каби барқарор протонлар сонига эга бўлган элементлар — гелий, кислород ва кальцийни ўзларининг янги талқиндаги даврий жадвалларининг марказига жойлаштирган.

Японча даврий жадвалнинг яна бир муаллифи Коичи Хагино «Нодир газларнинг электронлари сингари протонлар билан тўлдирилган ядро орбиталари ҳам ядронинг барқарорлигини таъминлайди», деб фикр билдирган. Сўзининг давомида у яна, шунингдек, «Бизнинг ядровий даврий жадвалимизда ҳам шуни кўришимиз мумкинки, ‘сеҳрли сонлар’га яқин жойлашган элементларда ядро сферик шаклга эга бўлади ва ундан узоқлашгани сари деформацияланиб боради»,  деган.

Тадқиқотчилар ўзлари таклиф қилаётган ушбу кимёвий элементларнинг муқобил даврий жадвали бошқа олимлар учун бизга маълум кимёвий ва физик қонуниятларга янгича назар ташлашга ва янги кашфиётлар қилишга ёрдам беради, деб умид қилмоқда.