Олимлар ярим асрлик плёнкадаги тасвирлар орқали Антарктидадаги музликлар эриш тезлигини ҳисоблади

Олимлар ўтмишга «назар ташлаб», Антрактида музликларига оид 1970-йилларда магнит тасмасига йиғилган радар маълумотлари орқали қитъа музликларининг ўйлаганимиздан кўра жадалроқ эриётганини аниқлади.

Туэйтс музлиги Антарктиданинг ғарбий соҳилида жойлашган. Бу музликни олимлар Жанубий ярим шарнинг энг асосий музлиги деб ҳисоблайди. Чунки у қитъанинг қолган музликлари билан океан ўртасида жойлашган. Туэйтс музлиги эриб кетгудек бўлса, бунинг натижасида каскад реакцияси бошланиб кетиши ва қитъа ичкарисидаги музликлар ҳам океанга томон жадал сирпаниб келиши мумкин. Оқибатда дунё океани сатҳи сезиларли кўтарилиши тайин.

Таассуфки, Туэйтс музлиги қитъанинг шундай жойида жойлашганки, бу жойда глобал иқлим исиши таъсири энг кўп сезилади. Яқинда ўтказилган текширишларга кўра, Ғарбий Антарктидадаги музликларнинг чорак қисми беқарор ҳолатда турибди. Ҳозирда бу ердаги музлик 1990-йиллардагига қараганда беш карра тезроқ эримоқда. Боз устига, Туэйтс музлиги ёнбағрида катта бўшлиқ (ғор) аниқланган бўлиб, у туфайли музлик эриши янада жадал тус олади.

Юқорида қайд этилган фактларнинг барчаси 1992 йилдан 2017 йилгача бўлган муддатда тўпланган маълумотларга асосланади. Воқеаларнинг кейинги ривожини янада аниқроқ тасаввур қилиш учун сўнгги 25 йилга асосланган маълумотларнинг ўзи камлик қилади. Имкон қадар ундан аввалги йилларга оид маълумотларни ҳам таҳлил қилиш даркор. Стэнфорд, Кембриж ва Эдинбург университетлари ҳамда Лондондаги Империал коллежи олимларидан иборат илмий гуруҳ ушбу вазифа устида изланиш олиб борган. Улар 1970-йилларда йиғилган радар маълумотлари туширилган магнит тасмаларидаги ахборот асосида музликлар эришига оид маълумотлар базасини бойитган.

Бунинг учун улар аввалига магнит тасмасидаги ахборотни рақамли форматга ўтказди ва у асосида Антрактида музликлари ва музлик остидаги тупроқ юзасига оид маълумотларни умумлаштирди. Ўша йилларда радар ўрнатилган самолётлар Антарктида музликлари устидан қарийб 400 минг километр масофани учиб ўтган эди.

70-йилларга оид тикланган маълумотларни замонавий ўлчаш натижалари билан таққослаш натижалари, афсуски, ижобий таассурот бермади. Ҳа, афсуски, Туэйтс музлигининг эриш тезлиги борган сари жадаллашмоқда экан. Ушбу маълумот асосида олинган энг керакли хулосалардан бири шуки, олимлар Туэйтс музлигининг айнан қайси жойлари энг юпқа бўлиб қолгани ва ёриқ ҳосил бўлишини қаердан кутиш кераклигини билиб олган. Ҳисоблашлар натижасига кўра, музлик яқин йиллар ичида айнан қаеридан дарз кетиши маълум бўлган. Бу ҳақда ОАВда мақола билан чиқиш қилган Дастин Шрёдернинг маълум қилишича, музликнинг бу ҳудудлари бориш жуда қийин ерлар бўлиб, 70-йилларда самолётлар айнан шу жойдан учиб ўтгани ҳозирги текширувлар учун муваффақият гарови бўлиб хизмат қилган.

Дастин Шрёдер, шунингдек, деярли 50 йил аввал олинган бу маълумотлар қай даражада аниқ олинганига ҳам ҳайратланган. Ушбу маълумотлар асосида ҳатто ўтмишда Антарктидада отилган вулқонлардан қолган кул қатламлари ва шелф остида яширинган сув сизиб чиқадиган жойларни ҳам топишган. Ҳисоб-китоблар шуни кўрсатдики, ўтган 40 йил мобайнида Туэйтс музлигининг учдан бир қисми эриб кетибди.