«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Марказий Осиё: Таъсир учун кураш
Wall Street Journal нашри «АҚШ Афғонистондан ўз қўшинларини олиб чиқишга тайёрланаётган бир пайтда Россия ва Хитой Марказий Осиёда, шу жумладан, Афғонистонда ўз таъсир доирасини кенгайтириш борасида рақобар қилмоқда», деб ёзади.
Ҳар икки давлат Афғонистонда жангариларнинг кучайишини ва уларнинг қўшни давлатлар тинчлигига таҳдид солишидан хавфсирамоқда. Шу билан бирга, Хитой минтақа тиккан миллионлаб долларларини ҳимоя қилмоқчи.
Москва ва Пекин кейинги йилларда америкапараст Кобул ҳукуматининг заифлашуви, «Толибон» мавқеининг ўсиши ИШИД ва бошқа жангари гуруҳларининг фаоллашуви туфайли агрессив ҳаракатларини кучайтирмоқда.
Трамп Золмай Ҳалилзодани Афғонистонни барқарорлаштириш масалалари бўйича махсус вакили қилиб тайинлагандан бери, у расмий Москва ва Пекинни ҳамкорликка кўндириш учун бор кучини ишга солмоқда. Унинг ҳаракатлари ҳам натижа бермоқда. Ўтган ҳафта Владимир Путин Россия ва АҚШ бирга олиб борган ҳаракатларини олқишлаб, бу яхши натижаларга олиб келишини таъкидлади. Путиннинг баёноти «Толибон» вакиллари Пекинда олиб бораётган музокаралар давомида янграгани қизиқ ҳолат.
Вазиятни барқарорлаштириш жараёнини тезлаштириш учун Москва ва Пекин «Толибон» вакилларига БМТ томонидан қўйилган ҳаракатланиш тақиқини бекор қилишга ёрдам берди. Натижада улар Қатарда ўтказилган музокараларда қатнашди. Россия ва Хитой АҚШ билан бирга мужоҳидларнинг баҳорги ҳужумларини қоралади.
Биргаликдаги ҳаракатлар ижобий самара беришига қарамасдан, Россия ва Хитой мустақил равишда «Толибон», афғон ҳукумати, парламент аъзолари ва афғон сиёсий гуруҳлари билан алоқаларини кучайтирмоқда.
Пентагон ҳисоботига кўра, Хитой Бадахшоннинг шимоли-шарқий ҳудудида афғон бригадасини тузиш учун 85 миллион доллар маблағ ажратган. Бу, албатта, Бадахшон чегарасини ҳимоя қилиши учун ажратилган маблағдир. Бундан ташқари, Ваҳон йўлагида Хитой томонидан молиялаштирилаётган ҳарбий база қурилмоқда.
2015–2016 йилларда Хитой Тожикистон билан унинг чегараасида 30 тадан 40 тагача чегара қўриқхонаси қуришга келишиб олган эди. Битимга кўра, тожик-афғон чегарасининг каттагина қисмига тожик чегарачилари ўрнига хитойлик чегарачилари жойлаштирилган. Тожикистонлик бир мансабдорнинг айтишича, Хитой чегарачилари тўлиқ назорат қиладиган ҳудудлар бор. Хитойликлар бу ерларни ўз машиналарида назорат қилмоқда.
Москванинг ҳаракатлари ҳам тажовузкор тус олган. Ўтган йили рус ҳукумати Кобулнинг Жузжон вилоятидаги исломий гуруҳларга ҳаво зарбалари беришга рухсат беришни талаб қилган. Ҳозирча рад жавобини олган.
Аччиққина сабоққа эга Россия ҳарҳолда Афғонистонга бостириб кирмаса керак. Россия Афғонистон билан сиёсий алоқаларни мустаҳкамлаши, аввало, АҚШга кучини кўрсатиб қўйиш билан боғлиқ.
АҚШнинг Афғонистонни тарк этиши Марказий Осиёда Россия ва Хитой рақобати кучайишига олиб келди.
Афғонистондаги жангари гуруҳларга қарши туриш мақсадида Москва ва Пекиннинг Марказий Осиёда ўз ҳарбий салоҳиятини оширишига сабаб бўлиши кутилмаган оқибатларга олиб келиши мумкин.
Хусийлар ҳужумга ўтмоқда
Яманнинг исёнчи хусийлар бошқарадиган Al Masira телеканали уларнинг Саудия Арабистонидаги Абҳа аэропортидаги бошқарув минорасини қанотли ракета ёрдамида ишдан чиқаргани ҳақида хабар қилди, деб ёзади Foreign Policy нашри. Арабистон ҳукумати ракета терминалга келиб тушгани ва натижада 26 одам ярадор бўлганини баён қилди.
Олдинги ракета ҳужумларидан фарқли равишда, бу сафарги ракета ҳужумлари Эрон манфаати учун уюштирилгани айтилмоқда.
Хусийлар Арабистон ва унинг иттифоқчилари ҳаво зарбаларига қарши вақти-вақти билан ракета ҳужумлари уюштириб туради. Бу ракеталар келиб чиқиши Эронга бориб тақалади.
Совет даври маҳсулоти бўлган KH-55 қанотли ракеталари 2001 йили ноқонуний равишда Украина ҳукумати тарафидан Эронга берилган. Эрон бу ракеталарни мустақил равишда такомиллаштириб келмоқда. 2014 йилдан бери эса Эрон мустақил ҳолда ўз ракеталарини ишлаб чиқармоқда.
Бу сафарги ракета ҳужуми Эрон вазиятни кескинлаштиришга тайёрлигини билдириши ёки янги ракеталарни уруш шароитида синаб кўраётганидан бўлиши мумкин.
Баъзилар хусийлар Эрон қуроли бўлиб хизмат қилмоқда деса, айримлар хусийлар мустақил ҳолда ҳаракат қилаётган бўлиши мумкин деб айтмоқда.
Хусийлар ёки «Ансоруллоҳ» ҳаракати 90-йилларда Яман ҳудудидаги Зайд тоғ тизимида ташкил топган. Кейинроқ мазкур ҳаракат Саъд вилоятида кучли таянчга эга бўлди. Зайдчилик шиа мазҳабининг бир йўналишидир. Аммо зайдчилик Эрондаги шиаликдан тубдан фарқ қилади. Давом этаётган урушлар сабаб зайдлар ҳаракати кўпроқ «Ҳизбуллоҳ»га ўхшаб бормоқда.
Хусийларнинг ракета ҳужумлари тобора аниқ тус олиб бормоқда, бу эса Эрон уларни қўллаётганига ишора. Чунки хусийларнинг ҳарбий захиралари тугаб қолган, бу эса Эрон учун айни муддао бўлиб, улардан кўпроқ фойдаланмоқда.
Бошқа тарафдан, Эрон Трампнинг дўқ-пўписаларини қуруқ гап-сўз деб баҳолаётган бўлиши ҳам мумкин. Ҳарҳолда Эрон раҳбарлари Вашингтон Теҳронга қарши уруш очолмайди деган фикрда.
Эрон Ғарб ва Саудия Арабистонини сабрини синаб кўрмоқдами (ракета ҳужумлари орқали) ёки Яман хусийларига мазҳабда яқинлиги боис ёрдам бермоқдами, яқин ҳафталарда кечадиган сиёсий ўзгаришлар аниқлик киритиб беради.
Трамп Оқ Уй учун кураш бошлади
Дональд Трамп 2020 йилги президент сайловида қатнашажагини эълон қилди, лекин унда ғалаба қилишга умид йўқ дейиш соддалик бўлар эди.
Кўпчилик Дональд Трамп Оқ Уйда узоқ ушланиб қолмайди деб ўйлаган эди, лекин у ҳозир ҳам шу ерда ва бунинг устига иккинчи марта президентлик курсисига ўтирмоқчи эканини маълум қилди.
Трамп 2016 йилги сайловда ғалаба қилганида кўпчилик унинг истеъфоси фақат вақт масаласи деб ўйлаган эди. Чунки президентлик тақдир эркатойи бўлган Дональд Трамп олдида кўндаланг турган энг мураккаб вазифа эди. Ўшанда Трамп учун гольф ўйнаш, Twitter’да машҳур шахсларни беҳурмат қилиш ва Fox News’ни кўриш афзалдай туюлган эди.
Иқтисодий аҳвол Трампга зарар келтирмади. Трамп истеъфога чиқавермагач, оптимистлар энди уни ҳокимиятдан четлатишади деб умид қила бошлади. Аммо ҳатто Рашагейт атрофидаги жанжаллар ҳам Трампни ҳокимиятдан кетказа олмади.
Импичмент шунчаки лавозимдан четлатишдан фарқ қилади. Бу Сенатнинг иши. Сенат эса «филлар» қўлида, улар ўз партиясининг етакчисига ҳужум қилишдан манфаатдор эмас.
Уни вазифасидан кетказишмагач, иқтисодиётдаги қониқарсиз аҳвол туфайли Трамп кетишга мажбур бўлади деб умид қилишди. Трамп ҳокимиятга келиши биланоқ иқтисодиёт қулайди деб кутишди. Бунга дастлаб президент солиқларни камайтиргани, сўнг унинг тажовузкор бож сиёсати, кейин эса давлат қарзларини 2 миллиард долларга кўпайтириши сабаб деб айтишди. Эҳтимол, оптимистлар келажакда ҳақ бўлиб чиқар. Лекин ҳозирда АҚШ иқтисодиёти ҳар қачонгидан кучли, ишсизлик даражаси кейинги 50 йил ичида энг паст – 3,6 фоизни ташкил қилмоқда.
Трампнинг яна бир афзаллиги бор, у ҳам бўлса кейинги юз йилликда тўрт президентдан бошқа барча президентлар икки мартадан президент этиб сайланган.
Америкаликларнинг бир қисми Трампнинг Путинга ихлосмандлигидан, ирқчиларни қўллашидан хавотирга тушса, яна бир қисми унинг тарафдорлари. Амалда эса оддий америкаликлар учун сиёсатдан кўра ўз шахсий ҳаёти муҳимроқ.
Америкаликларни болалигидан бошлаб энг яхши мамлакатда яшашлаига ишонтириб келишади. Лекин кўпчилик аслида бу тўғри-тўғри эмаслигини текшириш учун чет элга чиқмаган.
Республикачилар узоқ йиллар мобайнида маориф тизимини келажакка сармоя сифатида бееътибор қолдириб, маорифни бюджетга зарар, исрофгар ва қимматга тушадиган тизим сифатида қўпориб келишди. Америкалик ўқувчилар математика, табиий фанлар ва ўқиш борасида бошқа мамлакатлардан ортда.
Бугунги АҚШ келишиб бўлмайдиган икки оқимга ажраб қолган. Кимга овоз бериш масаласида бир фикрга келиш учун оддий америкаликлар ҳақиқатни ёлғондан ажратиб ола билармикин.
Ўтказилган сўров натижаларига кўра, Трамп сиёсатини америкаликларнинг 44 фоизи дастаклаб келмоқда. Аммо сўровлар ҳар доим ҳам тўғри бўлавермайди. 2020 йилги президент сайловига 500 кундан камроқ вақт қолди. Бу вақт ичида нималар бўлишини вақт кўрсатади. Оптимистлар умид қилса бўлаверади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)