Ўтган асрнинг 40 йилларидан то 90 йилларигача — ярим аср давомида бутун дунёдаги энг махфий ҳудудлардан бири саналиб келган Орол денгизининг қоқ марказидаги Возрождение ороли ҳамон сирлилигича қолмоқда. Тажриба синовлари тугаганига 27 йил бўляпти, аммо ҳамон бу ерда совуқ уруш давридан қолган заҳарли сарқитлар сақланиб келаётганлиги айтилмоқда. Бу ҳақда ЎзА мухбири Есимхан Қаноатов ҳикоя қилган.
Орол денгизи тўлин пайтларда унда 300 га яқин катта-кичик ороллар мавжуд бўлган. Шуларнинг энг йирик 3 таси Кўкорол, Барсакелмес ва Возрождениедир.
Возрождение ороли XVI-ХVII асрларда Орол денгизи сатҳи пасайган вақтда ҳосил бўлган. Маҳаллий аҳоли томонидан Қантубек деб номланиб келинган ушбу жой 1848 йилда лейтенант Алексей Бутаков экспедицияси томонидан кашф қилиниб, Николай ороли деб номланган. Кейинчалик янги ҳукумат даврида Возрождение номи билан атала бошлаган. Атрофи феруза рангли сув билан ўралган оролда минглаб сайғоқлар тўдасини учратиш мумкин бўлган, денгиз эса балиқларга бой бўлган.
Қадимдан балиқчилар макон қилиб келинган сўлим манзарали орол ўтган асрнинг 40 йилларидан бошлаб биологик қуролларни синовдан ўтказадиган ҳудудга айлантирилади. Шу пайтдан бошлаб балиқчиларга ва бошқа бегоналарга ҳудудга яқинлашиш қатъиян ман қилинган.
Шартли равишда ҳудуд «Бархан» ёки «Аралск 7» деб номлаган. Ҳудуд ўта махфий саналган ва дунёнинг ҳеч бир хариталарида акс этмаган эди. Maxфийлик даражаси шу қадар бўлганки, полигонда хизматда юрган ходимлар қаерда ишлашаётганини билмаган.
Возрождение ҳақида кўп эшитар эдик, интернетда эса у ҳақида маълумотлар бисёр, лекин шу кунгача у ерга бориб кўриш насиб қилмаган эди. Жорий йил бошидан мазкур ҳудудда қудуқлар қазилиб, саксовуллар экилиб, яшил оазислар пайдо қилиниши баҳонасида арвоҳ шаҳарни кўзимиз билан кўриш иштиёқи яна ошди.
Возрождениега кириб борар эканмиз, саҳро табиатининг гўзаллиги лол қолдирди. Жорий йилга баҳорда ёғингарчилик мўл бўлгани боис атроф ям-яшил эди. Қуён кўп экан. Саксовул қалин бўлиб ўсиб кетган.
Шаҳарга киришимиз билан қандайдир хавотир вужудимизни эгаллаб олди. Бўм-бўш кўп қаватли уйлар, бинолар. Шамол ҳувиллаб, қўрқинчли овозлар қулоғингга чалинади. Бир бурчакдан номаълум ҳайвон чиқиб келадигандек туюлаверади.
Ташландиқ шаҳар мародёрлар томонидан шундай таланганки, бинолар ичига кириш хавфли бўлиб қолган.
Шаҳар иккита қисмдан иборат: шимолий қисмида бир ярим мингга яқин полигон хизматидаги ҳарбийлар, уларнинг оила аъзолари ва аскарлар яшаган, жанубий қисмида эса лабораториялар фаолият юритган.
Аҳоли яшаган қисмини 4 соат айланиб юрганимиз билан ҳаммасини кўриб чиқишга улгура олмадик. Бизга ҳар бир объэкт қизиқ эди. Ҳа, бу ерда мактаб, шифохона, болалар боғчаси, ошхона, дўкон, ҳаммом-кирхона комбинати, омборхона, автобаза, ҳаттоки, турмаси ҳам бўлган. Мактаб билан шифохона бутунлай қўпориб олиб кетилган. Шаҳарнинг ғарбида камида 40 тонна келадиган кўмир уюндиси қолиб кетган. Автомашиналар, ҳатто танклар ҳам ташлаб кетилган. Бугунги кунда уларнинг фақат скелети қолган.
Хавфли ҳудуд бўлган бўлса ҳам бу ерда аҳолининг яшаши учун жуда яхши шароит яратилгани яққол кўзга ташланади. Атрофи денгиз билан қуршалган ҳудуд ҳақиқий гўзал манзарага эга бўлганлиги аниқ.
Шаҳарнинг жанубида 3 километрда жойлашган қисмида лабораториялар мавжуд. Хавфли бўлишига қарамасдан, мародёрлар томонидан лабораторияларнинг материаллари ҳам аёвсиз туналган. Ҳозиргача ушбу бинолардан дориларнинг ҳиди анқиб турибди.
Иккита шаҳарнинг ўртасида қозонхонага ўхшаш бинони кўрдик. Маълум бўлишича, крематорий печ ҳам бўлган экан. Яъни, тажриба ўтказилган ҳайвонлар шу ерда ёқиб юборилиб, жасадларнинг кули махсус жойга кўмилган. Баъзи маълумотларга кўра, касаллик юқтирган одамлар ҳам шу ерда ёқиб юборилган.
Ташландиқ шаҳарда қизиқарли объэктлар кўп-ки, уларни бир кун ичида айланиб чиқиб бўлмайди.
Хўш, Возрождение хавфли ҳудудми ёки йўқ? Бу саволнинг боши ҳамон очиқ қолмоқда.
Кўплаб давлатларда, хусусан, Чернобилда ҳам арвоҳ шаҳарлар туристик мақсадда фойдаланиб келинмоқда. Возрождение ҳудудининг хавфсизлиги исботланса, сайёҳлик йўналишида тезда машҳур бўлиши аниқ.
Ҳозирнинг ўзида Возрождениега яқин жойда, Шағала массивида қудуқлар қазилиб яшил оазис барпо қилинмоқда. Мақсад сайёҳлик салоҳиятни кўтариш.
Возрождение эса номига мос тарзда қайта уйғонмоқда.
Изоҳ (0)