Ўзбекистонда ҳалигача нефть, табиий газ ва электр энергияси соҳасида сарф-харажатларнинг катта қисми давлат томонидан қопланиб, газ ва электр тармоқлари эскиргани оқибатида йўқотишлар кўпайиб бормоқда ва монопол компаниялар бошқарувини ислоҳ қилиш жараёни секин кечмоқда. Қуйида соҳа мутахассисларининг ушбу мавзу юзасидан фикр мулоҳазалари тақдим этилади.
Оддийгина ёнилғининг бугунги нархлари шаклланишида учун нефть хом ашёси импорти, қайта ишланиши, транспортировкаси нархлари асосий омилга айланди. Сир эмас, бир гуруҳ трейдерлар бир баррель нефть нархи йил охирига қадар 100 долларга етишини прогноз қиляпти. Боиси, Эрон ва АҚШ ўртасидаги муносабатлар бунга асосий сабаб бўлаяпти. Ўзбекистон аллақачон нефть импорт қиладиган мамлакатлар қаторидан жой олган.
Ўтган давр мобайнида табиий газ ва электр энергиянинг асосан экспорт қилиниши оқибатида ички тармоқларга умуман эътибор қаратилмади. Натижада мавжуд инфратузилма ишдан чиқди, газ тақсимоти корхоналари ва электр энергияси тармоқларидан истеъмолчиларга кундалик эҳтиёжи учун етказиб бериш ғариб аҳволга тушиб қолди, трансформаторларнинг аҳволини кўпчилик яхши тушунса керак. Юборилган бир куб газ ёки бир киловатт электр энергиясининг ярми ҳам истеъмолчига етиб бормасдан йўқотила бошланди.
Сир эмас, мавжуд йўқотишлар сабаб юзага келадиган боқиманда қарзларни деб қишлоқ жойларда аҳолига табиий газ ва электр энергияси етказиб бериш қарийб тўхтатиб қўйилди, баъзи ҳолатларда барча сарф-харажатлар истеъмолчилар устига «сочиб юборилди». Йиллаб одамларимиз емаган сомсасига пул тўлаб юрди.
Мана, электр энергияси ва табиий газдаги узилишлар босқичма-босқич ҳал этилиб, бу муаммолар ортда қола бошлади. Табиат инжиқликлари бўлмаса, электр энергияси узлуксиз бериб турилибди. Буни уч-тўрт йил муқаддам тасаввур қилиш жуда қийин эди. Мавжуд инфраструктурани янгилаш бўйича Жаҳон банки, Осиё тараққиёт банки ҳамда Ислом тараққиёт банки кредит линияларини жалб қилиш чоралари кўрилаяпти. Монополия компанияларни ислоҳ қилишга киришилган. Қўшнилар билан «сан-манга бориш»лар тўхталиб, электр энергиясидан ўзаро фойдаланиш йўлга қўйилди.
Охирги икки йил ичида кечаётган ислоҳотлар, жумладан, валюта ислоҳотлари, иқтисодиётни оёққа турғизиш йўлидаги саъй-ҳаракатларда давлат ўз зиммасига жуда катта масъулият ва юкни олишга мажбур бўлаяпти. Бир кунда монополияларга тугатиб, ҳаммасини яхши қилиб бўлмайди. Шунинг учун ҳам оддий одамларга оғир бўлмаслиги йўлида оғриқли соҳаларга субсидия ва дотациялар сақлаб қолинаяпти.
Табиийки, бу ижтимоий кескинликнинг олдини олаётир. Лекин шундай бўлса-да, ислоҳотларнинг жадаллашувига ўз салбий таъсирини кўрсатмай қолмайди. Буни давлат яхши тушунади. Шунинг учун ҳам босқичма-босқич дотациялаб қоплаш амалиётини бозор механизмларига ўтказишга мажбур бўлади. Албатта, бунда ижтимоий ҳимояга муҳтож қатлам унутилмайди.
Изоҳ (0)