O‘zbekistonda haligacha neft, tabiiy gaz va elektr energiyasi sohasida sarf-xarajatlarning katta qismi davlat tomonidan qoplanib, gaz va elektr tarmoqlari eskirgani oqibatida yo‘qotishlar ko‘payib bormoqda va monopol kompaniyalar boshqaruvini isloh qilish jarayoni sekin kechmoqda. Quyida soha mutaxassislarining ushbu mavzu yuzasidan fikr mulohazalari taqdim etiladi.
Oddiygina yonilg‘ining bugungi narxlari shakllanishida uchun neft xom ashyosi importi, qayta ishlanishi, transportirovkasi narxlari asosiy omilga aylandi. Sir emas, bir guruh treyderlar bir barrel neft narxi yil oxiriga qadar 100 dollarga yetishini prognoz qilyapti. Boisi, Eron va AQSh o‘rtasidagi munosabatlar bunga asosiy sabab bo‘layapti. O‘zbekiston allaqachon neft import qiladigan mamlakatlar qatoridan joy olgan.
O‘tgan davr mobaynida tabiiy gaz va elektr energiyaning asosan eksport qilinishi oqibatida ichki tarmoqlarga umuman e‘tibor qaratilmadi. Natijada mavjud infratuzilma ishdan chiqdi, gaz taqsimoti korxonalari va elektr energiyasi tarmoqlaridan iste‘molchilarga kundalik ehtiyoji uchun yetkazib berish g‘arib ahvolga tushib qoldi, transformatorlarning ahvolini ko‘pchilik yaxshi tushunsa kerak. Yuborilgan bir kub gaz yoki bir kilovatt elektr energiyasining yarmi ham iste‘molchiga yetib bormasdan yo‘qotila boshlandi.
Sir emas, mavjud yo‘qotishlar sabab yuzaga keladigan boqimanda qarzlarni deb qishloq joylarda aholiga tabiiy gaz va elektr energiyasi yetkazib berish qariyb to‘xtatib qo‘yildi, ba‘zi holatlarda barcha sarf-xarajatlar iste‘molchilar ustiga “sochib yuborildi”. Yillab odamlarimiz yemagan somsasiga pul to‘lab yurdi.
Mana, elektr energiyasi va tabiiy gazdagi uzilishlar bosqichma-bosqich hal etilib, bu muammolar ortda qola boshladi. Tabiat injiqliklari bo‘lmasa, elektr energiyasi uzluksiz berib turilibdi. Buni uch-to‘rt yil muqaddam tasavvur qilish juda qiyin edi. Mavjud infrastrukturani yangilash bo‘yicha Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki hamda Islom taraqqiyot banki kredit liniyalarini jalb qilish choralari ko‘rilayapti. Monopoliya kompaniyalarni isloh qilishga kirishilgan. Qo‘shnilar bilan “san-manga borish”lar to‘xtalib, elektr energiyasidan o‘zaro foydalanish yo‘lga qo‘yildi.
Oxirgi ikki yil ichida kechayotgan islohotlar, jumladan, valyuta islohotlari, iqtisodiyotni oyoqqa turg‘izish yo‘lidagi sa‘y-harakatlarda davlat o‘z zimmasiga juda katta mas‘uliyat va yukni olishga majbur bo‘layapti. Bir kunda monopoliyalarga tugatib, hammasini yaxshi qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham oddiy odamlarga og‘ir bo‘lmasligi yo‘lida og‘riqli sohalarga subsidiya va dotatsiyalar saqlab qolinayapti.
Tabiiyki, bu ijtimoiy keskinlikning oldini olayotir. Lekin shunday bo‘lsa-da, islohotlarning jadallashuviga o‘z salbiy ta‘sirini ko‘rsatmay qolmaydi. Buni davlat yaxshi tushunadi. Shuning uchun ham bosqichma-bosqich dotatsiyalab qoplash amaliyotini bozor mexanizmlariga o‘tkazishga majbur bo‘ladi. Albatta, bunda ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlam unutilmaydi.
Izoh (0)