Ўсиб бораётган нотенглик, жараёнларнинг автоматлашуви ҳисобига кераксизга айланаётган касблар ва шиддат билан ўзгараётган меҳнат бозорининг бошқа муаммолари бизни бугуноқ асабийлашиш ва келажак дунёсидаги ўз ўрнимиз ҳақида қайғуришга мажбур қилади.
2050 йилга келиб тажриба, маҳорат ва маълумоти ҳеч кимга керак бўлмаган одамларнинг янги тоифаси юзага келади. Бу каби «фойдасиз инсонлар» учун мос келадиган иш топилмай қолади, деб ёзади Hi-Tech.Mail.ru.
Уларнинг пайдо бўлишини машҳур футурологлардан бири, тарихчи ва ёзувчи Юваль Ной Харари ўзининг охирги китобларидан бири Homo Deus’да башорат қилган. Олимнинг таъкидлашича, бундай истиқбол иқтисодиёт, сиёсат ёки ҳатто санъат бобида ҳеч қандай қимматга эга бўлмаган, жамиятнинг гуллаб-яшнашига имкон туғдирмайдиган кишиларга таҳдид қилади.
Жорий йилда чоп этилган «Келажак касби. Қайси кучлар 2030 йилги воқеликни шакллантиради» тадқиқотига кўра, Хитой, Германия, Ҳиндистон, Британия ва АҚШнинг сўровномада қатнашган фуқароларининг 74 фоизи касбий талабгирликни сақлаб қолиш учун янги кўникмаларни эгаллаш ва ҳатто мутахассислигини тўлиқ ўзгартиришга ҳам тайёр.
Иштиёқ ва мослашувчанлик
«Ота-оналарим авлоди ўз ҳаёти давомида ўртача бешта ишни алмаштирган. Бизнинг авлод бу кўрсаткични ўнтагача оширди. Кейинги авлодлардан ҳам худди шундай динамикани кутиш керак», — дейди ишонч билан DIY ва JАМ 3 таълим сервислари асосчиси, шунингдек, Vimeo асосчиси ва дизайнери Зак Кляйн.
«Эндиликда бутун ҳаётни битта кўникмани ривожлантиришга сарфлаш ва бундан карьера қилиш имконсиз. Бу давр ўтмишда қолди», — дейди Зак Кляйн.
Харарининг таъкидлашича, болалар ҳозирда мактабларда эгаллаётган кўникмаларнинг аксарияти улар 40 ёшга кирганда ўз аҳамиятини йўқотади. Кляйн болаларни келажак касбларига тайёрлашни таълим тизимини ислоҳ қилишдан бошлаш керак деб ҳисоблайди. У ўз лойиҳаларида исталган ёшдаги ўқувчи бошқа болага ниманидир ўргатиши ёки ўз натижалари билан катта ёшли болаларни ҳайратга солиши, шунингдек, ўз иши ҳақида фикрлар олиши мумкин бўлган муҳитни яратишга уринади.
«Мактабда болаларни улар учун ҳақиқатда қизиқарли нарсалардан чалғитиш ва маълум бир кўникмага эътибор қаратишга мажбурлашга уринамиз. Бироқ бу уларда аллақачон бор! Биз шунчаки уларни битта нарсага эътибор қаратишга мажбурлашни тўхтатишимиз керак», — дейди Зак.
Ёшликда аниқ бир касбни эгаллаган кишилар улғайганда жамият ортиқ бу касбга эҳтиёж сезмаётганлигини тушуниб етишини ҳозир ҳам кўришимиз мумкин. Кляйн фикрича, бунинг олдини олиш учун кишиларни болаликдан мослашувчан бўлиш ва уларда қизиқиш уйғотмайдиган машғулотлардан осон воз кечишга ўргатиш лозим.
Нейротармоқлар — душман эмас, дўст
Сунъий интеллект асосида янги таълим тизимини ишлаб чиқарувчи Sana Labs компанияси ўқув жараёнини персонализация қилишга эътибор қаратади. Sana яратувчиси ва раҳбари Жоэл Хеллермарк учта омил: персонализациялашган таълим, нейротармоқлардан фойдаланиш ва онлайн-таълимни бирлаштиришни муҳим деб ҳисоблайди. Унинг лойиҳаси бош мақсади — ўқувчининг ўқув жараёнига бўлган диққати ва қизиқишини имкон борича кўпроқ вақт сақлаб туришни ўрганиш. Хеллермарк ва унинг жамоаси бунга «ақлли» дастурлар ёрдамида эришишни режалаштирмоқда.
«Йўқотилган Эйнштейнлар»
Бироқ инновацион таълим тизимлари ҳам болалардан қай бири у ёки бу илмий соҳада кашфиёт қилишга қодир бўлишини аниқлаш имконини бермайди.
«Биз болалардан қай бири трубани яхши чалиши, қай бири футболда моҳир эканлигини жуда яхши аниқлай оламиз. Бироқ болалар орасидан ноёб, янги маҳсулот яратиш салоҳиятига эга бўлганини яхши аниқлай олмаймиз», — дейди бизнесмен ва инвестор Стив Кейс.
АҚШда ўтказилган тадқиқот натижаларига кўра, бола кашфиётчи бўлиш-бўлмаслигига янги технологиялардан фойдалана олиш имконияти, шунингдек тери ранги, ижтимоий мақоми ва жинси каби омиллар таъсир кўрсатади.
Болаларни нимага ўргатиш керак?
«Фарзандларимизга нималарни айтишимиз лозим? Биринчи навбатда, улар ўзгариб бораётган муҳитга мунтазам мослашиб бориши, атрофдагилар билан алоқада бўлиши ва энг муҳими — тенглик ҳисси ва ўз қадриятлар тизимини сақлаши лозим», — дейди PwC’да глобал тараққиёт стратегияси ва етакчилик йўналиши раҳбари Блэр Шеппард.
«Асосий муаммо иш ўринларини яратишда эмас. Балки инсонлар алгоритмлардан кўра яхшироқ уддалайдиган вазифаларни қўйишда», — деб ҳисоблайди Харари.
Оксфорд университети олимларининг башорат қилишича, Штатларда иш ўринларининг ярмига яқини 10—20 йилда компьютерлар билан алмаштирилади. Улар инсонни бир хил ишдан озод қилиб, унга таҳлилий вазифалар, раҳбарлик, жўшқин интеллектли ишларни қолдиради.
«Машиналар меҳнати» асрида камбағалликка қарши курашиш
Ана шундай соҳалардан бири кишиларни парвариш қилиш ва васийлик бўлиши мумкин.
«Фарзанди ёки кекса бувисига қарашни роботга топширишни истовчи одам топилмаса керак, шундайми?» — дейди Samasource ва LХМI лойиҳалари асосчиси Лейла Жана. Лойиҳалар умумий мақсадга эга — ёрдамга муҳтожларга ишга жойлашишга кўмаклашиш.
Samasource платформаси камбағаллар учун иш ўринлари қидириш, уларни ўқитиш билан шуғулланади. Лойиҳа сайтида маълум қилинишича, 2008 йилдан бошлаб (сайт ишга тушган йил) 8 мингдан ортиқ камбағал унинг ёрдамида иш топган.
Келажакда, барча бир хил ишлар машиналарга берилганда, камбағаллар нима қилади? Жана масала ечими, жумладан, васийлик ва инсонларни парвариш қилиш соҳасида эканлигини таъкидлайди.
Келажак дунёсида иш қидириш
Сунъий интеллект нафақат таълим, балки иш қидириш жараёнига ҳам муҳим ҳисса қўшиши мумкин.
SmartRecruites сервиси асосчиси ва раҳбари Жером Тернинк фикрича, янги технологиялар меҳнат бозорини ҳар қачонгидан ҳам шаффоф ва самарали қилади. Тернинк ўз фирмасини бўш иш ўринларига номзодлар қидириш жараёнини янада осон ва самарадор қилиш учун яратган.
Инсон салоҳиятини бекорга сарфламаслик йўллари
«Технологиялар, иш ўринлари ва меҳнат келажаги» ҳисоботида McKinsey компанияси таҳлилчилари иш ўринларининг оммавий автоматлашувида таянч даромадни жорий этиш ечимлардан бири бўлиши мумкин деган хулосага келади.
Жана бу фикрга қарши чиқади: «Бу йўл билан қанча яширин даҳоларни қўлдан чиқаришимиз мумкинлигини ўйлаб кўринг. Кишиларга шунчаки пул тарқатиш — жуда омадсиз ечим».
McKinsey экспертлари ўз ҳисоботида инсоннинг машиналар билан бирга маҳсулдор ишлаши масаласига эътибор қаратиш ҳамда креатив кўникмалар ва танқидий фикрлашга куч сарфлашни тавсия қилади.
Изоҳ (0)