Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги лотинча ўзбек алифбосига асосланган имло қоидаларида юзга келаётган мумаммолар сабаб, хусусан «сентабр» ва «сентябрь» сўзларининг қандай ёзилиши борасида Халқ таълими вазирлигига битилган эътирознома билан бўлишди.
Сарлавҳадан аёнки, мақоламиз кўп бор муҳокама қилинган тил муаммоси ҳақида. Лотинча ўзбек алифбосига асосланган имло қоидаларига мувофиқ, «сентабр» ва «сентябрь», «октабр» ва «октябрь» сўзларини ёзишда аниқликка эришиш лозимлиги оммавий ахборот воситаларида қайта-қайта таъкидланди. Бу муаммо Низомиддин Маҳмудов таҳрири остида «Академнашр» томонидан янги имло луғати чоп этилгач юзага келди. Таниқли тилшунос олим Низомиддин Маҳмудов 5-ва 6-синф «Она тили» дарсликларининг ҳаммуаллифлари бўлса-да ва бу дарсликларда «сентабр» ва «октабр» шакллари ишлатилганига қарамай, 2013 йилда нашр этилган имло луғатида «сентябрь» ва «октябрь» шакллари қўлланишига розилик билдирди. Ўшандан буён ўқитувчи ва ўқувчилар сарсон, қайси шакллардан фойдаланишни билолмай ҳайрон.Блогер Хушнудбек Худойбердиевнинг «Қайси ифода тўғри?» деган саволига «Маданият ва маърифат» телеканалида намойиш этилган кўрсатувда мутахассислар «Энг сўнгги чоп этилган имло луғатга асосланиш лозим», дея жавоб беришди. Натижада таълим муассасалари ва оммавий ахборот воситаларида алғов-далғов бошланди. Муаммога сабаб бўлаётган сўзларни кимдир «сентабр» ва «октабр», бошқа биров эса «сентябрь» ва «октябрь» кўринишида ёзишга киришди. Гарчи расмий тасдиқланган дарсликларда бу сўзлар «сентабр» ва «октабр» шаклларида ёзилган бўлса-да, ўқитувчилар дарсликлар муаллифларидан бирининг қарашини инобатга олишди ва ўқувчиларга дарсликлардаги хатони тушунтиришди. Таъкидлаш жоизки, бу жараён фақат она тили дарсларида қолиб кетди. Бошқа фанларга тааллуқли дарсларда «сентабр» ва «октабр» шаклларидан фойдаланиш давом этмоқда. Чунки барча фанларга оид дарсликларда шундай ёзилганди.
Янги имло луғати чоп этилгандан сўнг орадан икки йил ўтгач, 5-синф дарсликлари янгиланди. Икки ўт орасида қолган ўқитувчи ва ўқувчилар дарсликларнинг янги нашрида муаммо бартараф этилишига ишонганди. Афсуски, ишончлар чиппакка чиқди. Негаки, Низомиддин Маҳмудов ҳаммуаллифлигидаги 5-синф «Она тили» дарслигида яна аввалги шакллар – «сентабр» ва «октабр» сақланганди. Шундан кейин таълим муассасаларида содир бўлган баҳс-мунозара ва ҳангомаларни таърифлашга тил ожиз. Қисқаси, эгасиз қолган ёки эгаси масъулиятсиз имлони ҳар кўйга солишди. Авваллари она тили фани ўқитувчисини ёқлаб математика муаллими билан баҳслашган ўқувчи энди ўзини бутунлай йўқотиб қўйди.
Хуллас, 2015 йилдан бошлаб ким нимани маъқул топса, шуни ёзаверди: гоҳ «сентабр», гоҳ «сентябрь».
Ниҳоят, 2017 йилда Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан мактабларда 11 йиллик таълим тикланди. Жамоатчилик шу муносабат билан дарсликларда «сентабр» ва «сентябрь» муаммосининг ҳал этилишини кутди.
Ишонч билан кутишга асослар етарли эди. Чунки матбуотда мазкур муаммо қайта-қайта ёритилди. Афсуски, яна ишонч оқланмади. 2017 – 2018-ўқув йилида 6—7- ва 10-синф дарсликлари чоп этилди. Янги дарсликларни қўлга олган ўқитувчи ва ўқувчиларнинг ҳафсалалари пир бўлди.
Айниқса, тарих фани ўқитувчиларининг! Бундай дейишимизнинг сабаби шуки, 10-синф «Ўзбекистон тарихи» дарслигида «сентябрь» ва «октябрь», «Жаҳон тарихи» дарслигида эса «сентабр» ва «октабр» шакллари қўлланган. Ана, сизга томоша, масъулиятсизлик, майнавозчилик. Охирги сўзни шунчаки кесатиқ учун ёзмадик. Тарих фани ўқитувчилари: «Биз икки қайиқда ҳам сузаверамиз», дейишмоқда заҳарханда кулги билан.
Она тили ва адабиёт фани ўқитувчиларидан ҳол-аҳвол сўрашмагач, уялмай сўзлайверишади-да улар ҳам.
Ҳа, она тили ва адабиёт муаллимларига тўзим берсин. Қаранг, 10-синф «Адабиёт» дарслигининг 2-қисми 23-бетида «октабр», 26-бетида эса «октябрь» деб ёзилибди. Тарих фани ўқитувчисига нисбатан осон: «Жаҳон тарихи» дарсида «октабр», «Ўзбекистон тарихи» дарслигида «октябрь» деб ёзса, тамом-вассалом. Она тили ва адабиёт фани ўқитувчиси бир дарснинг ўзида «октабр»нинг, ёки «октябрь»нинг тарафини олиши керак.
Шу орада савол туғилиши табиий: «Ўзбекистон тарихи», «Жаҳон тарихи», «Адабиёт» дарсликларининг муаллифлари ёки шу дарсликларни нашрга тайёрлаган мутасаддилар, муҳаррирлар юқори ташкилотдан махсус топшириқ келмагани учун балки ўз билганларича йўл тутишгандир? Хўш, бу масалада Низомиддин Маҳмудов қандай йўл танлаган? Хотиржам бўлинг. «Она тили» дарсликлари муаллифлари ҳам бу борада ортда қолишни исташмаган. Масалан, 6-синф «Она тили» дарслигининг 291-292-машқларида «сентабр», 489-машқда эса «сентябрь» деб ёзишибди азаматлар. Ҳар ким хоҳлаганини танлаб олаверади, деб ўйлашган, чоғи.
Энди ҳамма гап Халқ таълими вазирлигида. Вазирлик кайси ифодаларни танлайди? Умид қиламизки, бу саволга мутасаддилар жўяли жавоб қайтаришади.
Дарвоқе, мақоламиз сарлавҳасини изоҳлаш ёдимиздан кўтарилибди. 10-синф «Ўзбекистон тарихи» дарслигида 36 марта «сентябрь»; 42 марта «октябрь» сўзи ишлатилибди. «Жаҳон тарихи» дарслигида эса «сентабр» 26 марта, «октабр» эса 20 марта қўлланган. Маълумот ўрнида қабул қиласиз, албатта.
Изоҳ (0)