2017 йилнинг ноябридан декабрига қадар Ҳиндистоннинг Сидхи муниципалитетида коррупцияда гумонланиб 50 га яқин полициячи ишдан бўшатилди. Маҳаллий нашрларнинг маълум қилишича, улар қумни ноқонуний қазиб олиб, бинолар ва шаҳарлар қурилишига сотадиган «қум мафияси»дан улуш олган. Мазкур бизнес йил сайин кучаймоқда, бироқ у туфайли мамлакатда шиддат билан дарёлар қуриб, атмосфера ифлосланмоқда, деб ёзади TJournal.
Муаммо ечими ҳозирча йўқ — ОАВ маълумотига кўра, тақиқланган соҳа полиция ва сиёсатчилар билан шунчалик мустаҳкам боғланганки, улар жиноятга кўз юмиб келмоқда. Ҳатто бу журналистлар ва фаолларни калтаклаш ёки ўлдиришга алоқадор бўлса ҳам.
Ресурс учун кураш
Деярли 20 йил давомидаги ноқонуний қум ўғрилашдан кейин Ҳиндистон халқига вазият равшан бўлди — қум ёки кўл ва дарёларнинг дастлабки шаклини сақлаб қолади ёки қурилиш ресурсига айланади. Бошқа йўл йўқ. Йил сайин мутахассислар қум қазиб олиш атроф-муҳитни вайрон қилиш ва келажакда ҳайвонларнинг қирилиб кетишига олиб келаётганлигини кўрсатиб бермоқда.
Табиатга етказилаётган зарарни кўпчилик англаб етмоқда, бироқ «қум мафияси»га очиқчасига қарши чиқишга баъзиларгина тайёр. Бу Ҳиндистонда кўпинча зўравонлик билан тугайдиган энг хавфли машғулотлардан биридир.
Ноқонуний қазиб олишга қарши курашувчи активист аёл Сумайра Абдулали бир неча марта калтакланиб, ўлдириш билан қўрқитилган. 2013 йилда Ноида шаҳрида 52 ёшли Палерам Чауҳан ўз уйида отиб ташланди. Ўшанда фермернинг рафиқаси, қизи, ўғли ва жияни ҳам уйда бўлган. У ноқонуний қум қазиб олишга қарши курашиш бўйича ўн йилдан ортиқ кампания олиб борди. Бироқ охирги йилларда «қум мафияси» унга қарши бўлганларга тажовузкор муносабатда бўла бошлади. Энди ноқонуний бизнес билан Чауҳаннинг ўғли курашмоқда.
Фожиали қисмат баъзи бошқа фаолларнинг ҳам бошига етди. Қум қазиб олишга қарши бўлган 81 ва 22 ёшли активистлар ҳам шулар жумласидан — улар болта билан чопиб ташланган. 2015 йилда номаълум шахслар «қум мафияси» иши бўйича суриштирув олиб бораётган журналистни тириклай ёқиб юборади. Шу йилнинг ўзида уч нафар полициячини юк машинаси уриб кетди — улар шаҳарларни обод қилиш мавзусига қизиққан.
2016 йилда Ҳиндистоннинг Савитри дарёси устидан ўтган кўприк қулаши оқибатида 29 киши ҳалок бўлди. Фаоллар фожиани қурилиш асосини заифлаштирган қум қазиб олиш билан боғлади. Бироқ маҳаллий маъмурият суриштирув ўтказмади.
Расман қум қазиб олиш билан фақат лицензия билан шуғулланиш мумкин, бироқ расмийлар ноқонуний қазиб олишни деярли ҳеч қандай назорат қилмайди.
«Қум мафияси» қандай пайдо бўлди?
Керала — Ҳиндистон жанубидаги пляжлари, палмалари бўлган кичикроқ штат. Маҳаллий аҳоли ҳудудни мамлакатнинг энг сувли ҳудуди деб атайди, бунда Манимала дарёси муҳим рол ўйнайди.
Бироқ 2017 йилда қачонлардир йирик дарё бўлган сув ҳавзаси қисман қуриб қолди. Унинг баъзи жойлари кир ювиш мумкин бўлган кўлмакни эслатади. Дарёга нима бўлганлигига қизиққан саёҳларга, маҳаллий аҳоли «қум мафияси» дея аниқлик киритади. Ҳиндистонда пляжлар, кўллар ва бошқа жойлардан ноқонуний қум қазиб олишга алоқаси бўлган барча кишилар айнан шундай аталади.
Барчаси 2000 йилларда урбанизм талвасасидан бошланди. Одамлар пул топиш учун шаҳарларга кўчиб ўтиб, барча турар-жойларни эгаллай бошлади. Янги уйларни тез қуриш учун кўп материал талаб этилар эди. Бу материал қум бўлди — у ғишт ясаш учун цемент билан қориштирилади. Бироқ ресурсни хориждан харид қилиш жуда қиммат бўлганлиги учун у бутун мамлакат бўйлаб қазиб олина бошлади.
Қачонлардир чуқур дарёлар бўлган жойлар харобазорга айланди. Болалар у ерларда крикет ўйнай бошлади.
Дастлаб соҳилбўйи турар-жойлари аҳолиси қумдан ўз уйлари учун фойдаланган, баъзан сотган. Дастлаб қазиб олиш ҳажми унча катта бўлмаган — бир гуруҳ эркаклар юк машинасида челаклар билан келиб, сувга имкон борича чуқурроқ шўнғиб, қум ковлаган. Бироқ шаҳарлар ўсиб бориши билан одамлар унга кўпроқ интила бошлади ва қурилиш материаллари глобал кўламларда қазиб олина бошлади.
2013 йилда Ҳиндистон расмийлари беш йил давомида қурилиш бўйича жамоатчилик ва хусусий лойиҳаларга миллиард доллар ажратишга ваъда берди. Бу қумни ноқонуний қазиб олишни кенгайтириш учун ва қарама-қарши томонлар ўртасидаги тўқнашувларга ўзига хос сигнал бўлди.
«Қум мафияси» маҳаллий аҳоли ёки журналистлар учун ҳодисага кўлам бериш мақсадида қўлланилаётган донгдор лақаб эмас. Бу ном остида уюшган гуруҳ: бизнесменлар, турли ишчилар, етказиб берувчилар, қазилмани назорат қилиш учун қўриқлов хизмати, шунингдек, коррупцияга алоқадор полициячи ва сиёсатчилар кўзда тутилади. Ҳар йили мамлакат қурилишларига 800 миллион тоннагача қум талаб этилади, 2013 йилдан сўнг қум етказиб беришнинг 70 фоизини мафия назорат қилади.
Назоратга умид
Йигирма йилга яқин вақт мобайнида қум қазиб олиш дарёларнинг қуриб қолиши, кўп сонли можаролар, зўравонлик ва қотилликларга олиб келди. Шу билан бир пайтда бу соҳа минглаб кишиларни иш билан таъминлади ва Ҳиндистон шаҳарларининг ҳозирги кўринишга келишига ёрдам берди. Бироқ қум захиралари чексиз эмас ва расмийлар буни англаб етмоқда. Улар 2015 йилда ноқонуний қазиб олиш билан курашиш бўйича йирик кампанияни бошлашга ваъда берган эди.
Ўшандан буён кўп нарса ўзгармади. 2017 йилнинг баҳорида The Times of India нашри ҳар йили ноқонуний қазиб олиш бозори 2,3 милллиард доллар даромад келтиришини маълум қилди. Ушбу соҳа умумий 120 миллиард долларга баҳоланди.
Шу йилнинг апрелида Нью-Деҳли шаҳри яқинидаги Дарбарпер қишлоғида қум қазиб олиш бўйича яширин гуруҳ базаси портлаб кетиши оқибатида саккиз киши ҳалок бўлди, ўн киши яраланди. Маҳаллий аҳолининг маълум қилишича, қурбонлар бошқа жиноий тўда билан курашиш учун бомба тайёрлаган ва тасодифан портлаш юзага келган. Расмийлар бу миш-мишларни рад этди.
The Indian Express нашри суҳбатдоши мафияни қудратли сиёсий шахслар назорат қилгани учун полития унга қарши курашмаётганини маълум қилди.
«Мафия етакчилари мамлакат раҳбарияти билан дўстона муносабатда экан, қандай қилиб бундай вазиятлар тўхташи мумкин?» — дейди ҳинд фуқароси.
Ҳар куни мамлакат бўйлаб ҳар бирида олти нафардан ўн нафаргача одам бўлган юзлаб қайиқ сувга тушади. Уларнинг барчаси икки қўлида челак тутиб навбат билан сув тубига шўнғийди, бўлажак қурилиш материалини тўплаб, ортга қайтади.
43 ёшли Пралхад Мхатре 19 йилдан буён қум қазиш билан шуғулланади ва кунига 200 мартагача сувга шўнғийди. Бунинг учун у 16 доллар олади — бу катта пул эмас, бироқ у ўғли ва уч қизини боқишнинг бошқа йўлини билмайди.
Мҳатре унинг фарзандлари улғайганда пул топишнинг бошқа йўлини топишига умид қилади. «Энди иш бошлаганимда, 6 метр чуқурликка тушардик, энди эса 12 метрга, максимал чегара — 15 метр. Бу чуқурликдан пастроққа тушишга тўғри келса, биз ишимизни йўқотамиз», — дейди Мхатре.
Изоҳ (0)