Коррупцияга қарши курашишнинг Сингапур тажрибаси: «Юқумли очкўзлик» давоси (II қисм)

Сингапурда ислоҳотни йўлга қўйган мамлакатнинг бош вазири Ли Куан Ю ўзи ва сафдошларини «инглизча таълим олган етакчилар гуруҳи» дея таърифлаган. «Улар ҳукуматда ишламаса ҳам ўзларини яшаш учун зарур маблағ билан таъминлай олишига ишончи комил эди. Бу мен ва мен каби профессионалларнинг қўлимиздан келарди... Кўпчилигимизнинг рафиқаларимиз ишларди ва биз бўлмаган пайтда оилаларимизни таъминлай оларди. Вазирлар кишиларда ҳурмат ва ишонч ҳиссини уйғотгандан сўнг, давлат хизматчилари ҳам ўзини шунга лойиқ тутар ва қарорларни ишонч билан қабул қиларди», — деб таъкидлайди Ли Куан Ю.

Ли Куан Ю ҳукумати Сингапурни Жануби-Шарқий Осиёнинг молиявий ва савдо марказига айлантириш, шунингдек мамлакатга чет эллик инвесторларни жалб қилишни ўз мақсади деб билар эди.

Сингапур мамлакат етакчиларининг сиёсий иродаси ва коррупцияга қарши қонунчилик туфайли дунёнинг иқтисодий ривожланган етакчилари қаторига қўшилиш ва коррупцияни енгишга муваффақ бўлди. Бунинг учун биринчи навбатда коррупцион ҳаракатларни содир этиш эҳтимоли қисқартирилди. 1960 йилда коррупцияга қарши курашиш стратегияси Коррупциянинг олдини олиш ҳақидаги қонунда мустаҳкамланди, Коррупция бўйича суриштирув олиб бориш бюроси ўзига хос ваколатлар билан таъминланди.

Қарорлар қабул қилиш жараёни соддалаштирилди, қонунларда содда ва тушунарли қоидалар жорий этилиб, ҳар қандай икки хил маънолилик бартараф этилди. Мустақил бюро ҳукуматнинг юқори сафидаги коррупцияга қарши кураша бошлади. Суриштирув ишлари ҳатто Ли Куан Юнинг яқин қариндошларига нисбатан ҳам олиб борилди. Коррупцияда айбланган бир қатор вазирлар турли муддатли қамоқ жазоларига маҳкум этилди ёки ўз жонларига қасд қилди ё мамлакатдан қочиб кетди. Улар орасида Ли Куан Юнинг эски сафдошлари ҳам бор эди.

Ли Куан Ю ўз эсдаликларида қонун устунлиги ва барчанинг, жумладан, юқори мансабдорлар ва қариндошларининг ҳам қонун олдида тенглиги тамойилини жорий қилганлигини таъкидлаб ўтади.

Судьяларнинг ойлиги кескин оширилди, судьялик лавозимига энг яхши адвокатлар жалб этилди. Сингапур судьясининг маоши йилига бир неча юз минг долларга етди (1990 йилларда — 1 миллион доллардан ортиқ). Мафия гуруҳлари шафқатсизлик билан йўқ қилинди. Масъулиятли лавозимларни эгаллаб турган давлат хизматчиларининг маоши хусусий корпорациялар топ-менежерлариники даражасигача оширилди.

Ли Куан Ю сиёсий етакчиларга энг юқори ҳақ тўланиши лозимлиги, чунки улар ўзида тўғри ва инсофли ҳукуматни намоён этишини таъкидлар эди.

Сингапур раҳбарияти сайлов кампанияларининг катта харажатлари кўпчилик Осиё мамлакатларининг бартараф этилиши лозим бўлган жиҳати эканлигига ишонар эди. Маълум маблағни сайловларга сарфлаган ғолиблар нафақат уларни қайтариши, балки кейинги сайловларга яна маблағ ҳам тўплаши лозим. Бу эса коррупцион схемаларга ундайди. Шунинг учун Сингапур Халқ ҳаракати партияси сайлов кампаниялари харажатларини қисқартиришга уринди.

Коррупция ҳолатлари бўйича суриштирув олиб бориш бюроси

Коррупцияга қарши қонунчиликни ҳаётга жорий этишда махсус агентлик — Коррупция ҳолатлари бўйича суриштирув олиб бориш бюросининг ўрни муҳим.

Бюронинг асосий вазифалари: жамоат ва хусусий соҳалардаги коррупция бўйича айбловларни ўз ичига олган шикоятларни кўриб чиқиш, давлат хизматчилари томонидан йўл қўйилган масъулиятсизлик ва бепарволик ҳолатлари юзасидан суриштирув олиб бориш, шунингдек, уларнинг фаолияти ва қарорлари қонунийлигини текширишдан иборат.

Бюро коррупцион фаолиятда гумон қилинаётганларни суд рухсатисиз ҳибсга олиш, суриштирув жараёнини нафақат у, балки унинг қариндошларига нисбатан ҳам олиб бориш, уларнинг исталган банк, улуш, ҳисоб-китоб ва молиявий қайдларини текшириш ҳуқуқига эга.

Бюро исталган фуқарони унинг мақоми, эгаллаб турган лавозими ёки диний эътиқодидан қатъий назар жавобгарликка тортиши мумкин. Бизнес муҳити шаффофлигини таъминлаш учун бюро хусусий соҳани ҳам текширади. Бош вазир офиси билан туташган бюрони тўғридан-тўғри давлат раҳбарига бўйсинувчи директор бошқаради. Бюро 71 нафар  — 49 терговчи ва 22 нафар маъмурий ходимга эга.