Korrupsiyaga qarshi kurashishning Singapur tajribasi: “Yuqumli ochko‘zlik” davosi (II qism)

Singapurda islohotni yo‘lga qo‘ygan mamlakatning bosh vaziri Li Kuan Yu o‘zi va safdoshlarini “inglizcha ta’lim olgan yetakchilar guruhi” deya ta’riflagan. “Ular hukumatda ishlamasa ham o‘zlarini yashash uchun zarur mablag‘ bilan ta’minlay olishiga ishonchi komil edi. Bu men va men kabi professionallarning qo‘limizdan kelardi... Ko‘pchiligimizning rafiqalarimiz ishlardi va biz bo‘lmagan paytda oilalarimizni ta’minlay olardi. Vazirlar kishilarda hurmat va ishonch hissini uyg‘otgandan so‘ng, davlat xizmatchilari ham o‘zini shunga loyiq tutar va qarorlarni ishonch bilan qabul qilardi”, — deb ta’kidlaydi Li Kuan Yu.

Li Kuan Yu hukumati Singapurni Janubi-Sharqiy Osiyoning moliyaviy va savdo markaziga aylantirish, shuningdek mamlakatga chet ellik investorlarni jalb qilishni o‘z maqsadi deb bilar edi.

Singapur mamlakat yetakchilarining siyosiy irodasi va korrupsiyaga qarshi qonunchilik tufayli dunyoning iqtisodiy rivojlangan yetakchilari qatoriga qo‘shilish va korrupsiyani yengishga muvaffaq bo‘ldi. Buning uchun birinchi navbatda korrupsion harakatlarni sodir etish ehtimoli qisqartirildi. 1960-yilda korrupsiyaga qarshi kurashish strategiyasi Korrupsiyaning oldini olish haqidagi qonunda mustahkamlandi, Korrupsiya bo‘yicha surishtiruv olib borish byurosi o‘ziga xos vakolatlar bilan ta’minlandi.

Qarorlar qabul qilish jarayoni soddalashtirildi, qonunlarda sodda va tushunarli qoidalar joriy etilib, har qanday ikki xil ma’nolilik bartaraf etildi. Mustaqil byuro hukumatning yuqori safidagi korrupsiyaga qarshi kurasha boshladi. Surishtiruv ishlari hatto Li Kuan Yuning yaqin qarindoshlariga nisbatan ham olib borildi. Korrupsiyada ayblangan bir qator vazirlar turli muddatli qamoq jazolariga mahkum etildi yoki o‘z jonlariga qasd qildi yo mamlakatdan qochib ketdi. Ular orasida Li Kuan Yuning eski safdoshlari ham bor edi.

Li Kuan Yu o‘z esdaliklarida qonun ustunligi va barchaning, jumladan, yuqori mansabdorlar va qarindoshlarining ham qonun oldida tengligi tamoyilini joriy qilganligini ta’kidlab o‘tadi.

Sudyalarning oyligi keskin oshirildi, sudyalik lavozimiga eng yaxshi advokatlar jalb etildi. Singapur sudyasining maoshi yiliga bir necha yuz ming dollarga yetdi (1990-yillarda — 1 million dollardan ortiq). Mafiya guruhlari shafqatsizlik bilan yo‘q qilindi. Mas’uliyatli lavozimlarni egallab turgan davlat xizmatchilarining maoshi xususiy korporatsiyalar top-menejerlariniki darajasigacha oshirildi.

Li Kuan Yu siyosiy yetakchilarga eng yuqori haq to‘lanishi lozimligi, chunki ular o‘zida to‘g‘ri va insofli hukumatni namoyon etishini ta’kidlar edi.

Singapur rahbariyati saylov kampaniyalarining katta xarajatlari ko‘pchilik Osiyo mamlakatlarining bartaraf etilishi lozim bo‘lgan jihati ekanligiga ishonar edi. Ma’lum mablag‘ni saylovlarga sarflagan g‘oliblar nafaqat ularni qaytarishi, balki keyingi saylovlarga yana mablag‘ ham to‘plashi lozim. Bu esa korrupsion sxemalarga undaydi. Shuning uchun Singapur Xalq harakati partiyasi saylov kampaniyalari xarajatlarini qisqartirishga urindi.

Korrupsiya holatlari bo‘yicha surishtiruv olib borish byurosi

Korrupsiyaga qarshi qonunchilikni hayotga joriy etishda maxsus agentlik — Korrupsiya holatlari bo‘yicha surishtiruv olib borish byurosining o‘rni muhim.

Byuroning asosiy vazifalari: jamoat va xususiy sohalardagi korrupsiya bo‘yicha ayblovlarni o‘z ichiga olgan shikoyatlarni ko‘rib chiqish, davlat xizmatchilari tomonidan yo‘l qo‘yilgan mas’uliyatsizlik va beparvolik holatlari yuzasidan surishtiruv olib borish, shuningdek, ularning faoliyati va qarorlari qonuniyligini tekshirishdan iborat.

Byuro korrupsion faoliyatda gumon qilinayotganlarni sud ruxsatisiz hibsga olish, surishtiruv jarayonini nafaqat u, balki uning qarindoshlariga nisbatan ham olib borish, ularning istalgan bank, ulush, hisob-kitob va moliyaviy qaydlarini tekshirish huquqiga ega.

Byuro istalgan fuqaroni uning maqomi, egallab turgan lavozimi yoki diniy e’tiqodidan qat’iy nazar javobgarlikka tortishi mumkin. Biznes muhiti shaffofligini ta’minlash uchun byuro xususiy sohani ham tekshiradi. Bosh vazir ofisi bilan tutashgan byuroni to‘g‘ridan-to‘g‘ri davlat rahbariga bo‘ysinuvchi direktor boshqaradi. Byuro 71 nafar  — 49 tergovchi va 22 nafar ma’muriy xodimga ega.